معصومه زنگنه

توفان‌های گرد و غبار یکی از زیان‌بارترین بلایای طبیعی مناطق خشک و نیمه خشک جهان است. این پدیده به عنوان یکی از بحران‌های محیطی باعث تأثیرات نامطلوب زیست محیطی می‌گردد که سبب از بین بردن زمین‌ها و کشتزار‌ها، آلوده نمودن آب‌های سطحی، گسترش بیابان‌ها و نواحی خشک، ایجاد مشکلات به خاطر کاهش دید افقی، بروز تصادفات جاده‌ای، ایجاد مانع در مسیر ریل‌ها، بیماری‌های تنفسی و چشمی، ‌‌مشکلات اقتصادی و معیشتی می‌شود. بنابراین هدف از این پژوهش واکاوی آماری و بررسی الگوهای گردش جوی ایجاد کننده‌ی گرد و غبار در ایران در بازه‌ی زمانی 30 ساله از سال 1358 تا 1388 است. بدین منظور ابتدا تعداد روزهای گرد و غباری در ایران شناسایی و سپس الگوهای گردشی ایجاد کننده‌ی آن‌ها ترسیم گردید. پایگاه داده‌ها در نرم افزار متلب به صورت آرایه 5328 * 155 با آرایش زمان بر روی سطرها و مکان بر روی ستون‌ها تشکیل شده است و سپس روی آرایه داده‌ها واکاوی خوشه‌ای به روش ادغام وارد صورت گرفت و برای روزهای گردوغباری ایران، چهار الگوی گردشی برای ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال شناسایی گردید. نتایج نشان می‌دهد که در میان فصول، بیشینه توفان‌های گرد و غبار در تابستان و کمینه آن مربوط به فصل زمستان است و تیر ماه بیشترین فراوانی توفان‌ها و آذر ماه کمترین فراوانی را داشته است. نتایج حاصل از تحلیل همدید نشان می‌دهد که در تراز 500 هکتوپاسکال، ایجاد جبهه‌ی خشک بر روی عراق و ترکیه که حاصل تضاد دمایی هوای سرد بر روی ترکیه و هوای گرم بر روی عراق است، یکی از عوامل انتقال گرد و غبار از بیابان‌های مجاور به ایران است. هم‌چنین مناطق کژفشار ایجاد شده روی مرز دریای مدیترانه، دریای سیاه و دریای سرخ ، مرز عراق و حجاز، مرز عراق و ایران باعث ایجاد توفان‌های گرد و غبار در ایران می‌شود.

واژگان کلیدی: واکاوی همدید, الگوهای گردشی, ایران, توفان گرد و غبار, واکاوی زمانی و مکانی