ابراهیم خدایار - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

تذکره‏نویسی ادبی نخستین­بار در زبان فارسی با  لباب‏الالباب عوفی بخارایی در آغاز سدۀ هفتم هجری آغاز شد. پس از جدایی سیاسی ایران و ماوراءالنهر در سدۀ دهم، این سنت به حیات خود ادامه داد؛ اما در سدۀ دوازدهم و بیشتر سال‏های سدۀ سیزدهم هیچ اثرِ مستقلی در این نوع ادبی در این منطقه تألیف نشد. قاری رحمت‏الله واضح بخارایی، از ایرانی‏تباران بخارا (1233-1311ق)، در سال 1288ق/1871م با تألیف تذکرۀ تحفة‏الاحباب فی تذکرة‏الاصحاب این ژانر ادبی را در ماوراءالنهر احیا کرد. مسئلۀ اصلی این پژوهش معرفی انتقادی تذکره، تذکره‏نویس و طبقه‏بندی معیارهای تذکره‏نویسی در نزد وی است. نگارنده برای یافتن پاسخ به پرسش‏های نهفته در مسئلۀ پژوهش با استفاده از روشِ تحلیلی ـ انتقادی به معرفی واضح بخارایی و تذکرۀ وی پرداخت و در ادامه با انتخاب نه شاخص، مهم­ترین معیارهای تذکره‏نویسی مؤلف را تحلیل کرد. این جستار اطلاعات پایه‏ای دست‏اولی از زندگی و تذکرۀ واضح در اختیار پژوهشگران قرار می‏دهد، به‏گونه‏ای که می‏توان از آن در تصحیح اطلاعات نادرست منابع تألیف‏شده در ایران و ماوراءالنهر بهره برد.

تذکره‏نویسی ادبی فارسی, تحفة‏الاحباب فی تذکرة‏الاصحاب, ماوراءالنهر, واضح بخارایی