مهدی گلشنی - استاد فیزیک و فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف

از نظرارسطو و فلاسفۀ اسلامی و فلاسفۀ قرون وسطی همۀ علوم زیر چتر فلسفه قرار می گرفت و فلسفه عمدتاً به فلسفۀ نظری و فلسفۀ عملی تقسیم می شد ، که فلسفۀ نظری شامل متافیزیک ، ریاضیات و طبیعیات بود. قبل از تکون علم جدید، دانشمندان درپی آن بودند که تصویر یکسانی از کل جهان به‌دست آورند. تمام بخش‌های دانش، بایستی در یک چارچوب کل‌نگرانۀ فلسفی قرار می‌گرفت. پس از تکون علم جدید کم­کم فلسفه های تجربه­گرا ، که فقط به تجارب حسی توجه داشتند، نضج گرفت و این منجر به کنار گذاشتن فلسفه ، علی­الخصوص متافیزیک ، شد، و عالمان دیدگاه کل­نگر را کنار گذاشتند. در نیمۀ دوم قرن بیستم ، با ظهور چند مکتب در فلسفۀ علم و روشنگری درمورد فارغ نبودن علوم از متافیزیک و چند بعدی بودن بعض از مسائل علمی ، چند جریان زیر براه افتاد:(1) عده ای از بزرگان علم ، قادر نبودن علم تجربی به پاسخگوئی به همۀ سؤالات انسانی را دلیل بر این دانسته­اند که علم باید در یک چهار چوب جامعتر ( یک متافیزیک) قرار گیرد.(2) مطالعات میان­رشته­ای براه افتاده ، که به تاسیس گروههای پژوهشی میان رشته­ای و براه افتادن دوره های آموزشی میان رشته­ای منجر شده و باعث توجه به فلسفه در علوم گشته است .(3) پوزیتیویستهای منطقی دنبال این بودند که همۀ علوم را به یک علم، مثلاً فیزیک ، برگردانند. اما این جریان در دهه های اخیر تضعیف گشته ، گرچه در خود فیزیک عده­ای دنبال " نظریۀ همه چیز" بوده­اند .(4) بعضی از دانشمندان تاکید کرده­اند که تخصصها باید در پرتو یک دیدگاه کل­نگر دنبال شود ، ولذا حاکمیت یک جهان­بینی جامع­نگر را بر همۀ علوم توصیه کرده­اند.به­طور خلاصه می­­توان گفت که در دهه­های اخیر در راستای کل­نگری توجه به فلسفه در علوم به نحو محسوسی درغرب بیشتر شده است.

: سیر تحول, علوم رشته‌ای, علوم میان رشته‌ای, علم وحدت‌یافته, کل‌نگری, جهان بینی