وحید توکلی - دانشیار دانشگاه تهران خیابان انقلاب، دانشگاه تهران، دانشکده زمین شناسی

ریز تخلخل ها از اهمیت بسیاری در مخازن کربناته خاورمیانه برخوردار هستند چرا که با توجه به کاهش ذخیره مخازن متعارف، تولید در آینده از این مخازن صورت خواهد گرفت. بخش بالایی پر مین در خلیج فارس به عنوان یک مخزن متراکم با تخلخل بالا و تراوایی پایین شناخته میشود. کانیهای مختلف کربناته شامل کلسیت، دولومیت و آراگونیت در این مخزن حضور دارند که با توجه به پاسخ متفاوت به فرآیندهای دیاژنز جوی، تخلخل های متفاوت دارند. این مطالعه با استفاده از داده های پتروگرافی، پتروفیزیکی و ژئوشیمیایی به بررسی تأثیر کانی شناسی اولیه بر گسترش ریز تخلخل ها در توالی پرمین پایانی یک چاه در بخش مرکزی خلیج فارس می پردازد. از ۱۲۰ متر مغزه، نمونه های پلاگ و مقطع نازک، هر ۳۰ سانتی متر تهیه گردید. تخلخل نمونه ها در آزمایشگاه اندازه گیری شد و تخلخل به دست آمده از قانون بویل با تخلخل مشاهده شده در مقاطع نازک مقایسه گردید تا میزان ریزتخلخلها مشخص گردد. آنالیز عنصری استرانسیوم به همراه میزان عنصر اورانیوم از داده های چاه پیمایی از همین چاه مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاصل از بررسی تغییرات این دو عنصر نشان داد که دو بخش کلسیتی و یک بخش آراگونیتی در این مخزن وجود داشته است. در ابتدای پر مین پایانی، دریا اسیدی بوده و کلسیت نهشته شده است. سپس pH آب کاهش یافته و آراگونیت کانی غالب بوده است. در انتهای پرمین و به سمت مرز پر مین-تریاس، مجدد دریاهای اسیدی وجود داشته که در نهایت به انقراض بزرگ ختم می گردد. در بخش آراگونیتی، مقادیر بالای استرانسیوم و اورانیوم نشان دهنده کانی شناسی اولیه آراگونیت است. آراگونیت در شرایط عادی آب دریا و کلسیت در شرایط اسیدی نهشته شده است. این تغییر در کانی شناسی اولیه، سبب تغییر در نرخ انحلال در رسوبات شده و در نتیجه مقادیر متفاوت ریز تخلخل در این بخش های مخزنی گسترش یافته است. آراگونیتها ناپایدارتر بوده و در نتیجه قابلیت انحلال بیشتری داشته اند. در مقابل کانی کلسیت کمتر حل شده و در نتیجه ریز تخلخل کمتری در آن گسترش یافته است. بر همین اساس دریاهایی با شرایط خنثی آب دریا از نگاه اسیدی و بازی، قابلیت بیشتری برای ته نشست آراگونیت و در نتیجه تشکیل مخازن متراکم را دارند.

کانی شناسی اولیه، ریز تخلخل، اسیدی، پرمین، جنوب ایران