علیرضا مشبکی اصفهانی - عضو هییت علمی گروه معماری دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
نرگس صفایی - کارشناس ارشد پژوهش هنر، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

سرزمین باستانی ایران خاستگاه بسیاری از گیاهان و درختان بوده است. تنوع اقلیمی در کنار پیشینه ی کهن فرهنگی ایران و نیز استفاده گسترده از انواع گیاهان در نظام های غذایی و پزشکی ایرانیان باعث شده تا این مردمان در طی اعصار ارزش ویژهای برای گیاهان قایل شوند. همچنین به علت تاثیرگذاری ادیان مختلف در فرهنگ ایرانیان نقش مایه گیاهان اساطیری و مقدس از منظر آیین ها هم بررسی شده است. هدف این تحقیق کاربردی بوده و در ابتدا ضمن شناسایی ساختار نمادین سه گونه از پرکاربردترین گیاهان باستانی (گل نیلوفر آبی-گل انار، درخت نخل، برگ کنگر) به چگونگی پیدایش آنها و تاثیرشان بر هنرهای صدر اسلام (تذهیب، تشعیر، مینیاتورو...) و پیش از اسلام (هخامنشیان و ساسانیان) در زمینه ی هنر نقش برجسته پرداخته است. سپس به تحلیل این نقوش درجهت شناسایی زیر ساخت های فرهنگی و اندیشه و تمدن آنها پرداخته شده است. داده های پژوهش حاضر به روش توصفیی– تاریخی سامان یافته است، گرد آ وری اطلاعات نیز به روش کتابخانه ای و میدانی تنظیم شده است. یافته های این تحقیق مبنی بر این است که استاده از نقوش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر صدر اسلام و پیش از اسلام (هخامنشیان و ساسانیان)، ورای جنبه ی تزیینی، کاربرد نمادین واعتقادی داشته و به عبارتی ریشه در باورهای مذهبی این ادوار دارد. نمادهایی که بیانگر شکوه و برکت، خیر خواهی، باروری، جاودانگی، مانایی و هم چنین دوام سلطنت و قدرت بوده اند. هم چنین در گوشه هایی از هنر ا ین دوران های طلایی تاثیرپذیری از تمدن های مجاور بین النهرین، روم و یونان نیز دیده می شود و می توان استنتاج کرد اسطوره و آیین نقش بسزایی در پیدایش المان های اصلی هنرهای در اسلام، هخامنشی و ساسانی که بر گرفته از طبیعت بوده را داشته اند.

گیاهان مقدس، اساطیر، هنر در اسلام، هنر پیش از اسلام (هخامنشی و ساسانی)