غفار پوربختیار - استادیار،گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر،شوشتر ایران

قلیان­ کشی یکی از عادات و تفریحات ایرانیان در روزگار قاجار بود که چون همه اقشار اجتماعی به آن روی ­آورده بودند، تمایزات بسیاری را در خود نهفته داشت. بنابراین پژوهشگر با روش مقایسه ­ای مبتنی بر داده ­های کتابخانه ­ای و بهویژه سفرنامهها و براساس مفهوم «تمایز اجتماعی» ابداعی پیر بوردیو، در پی یافتن پاسخی برای این سوال است که «قلیان به عنوان یک کالای مصرفی و قلیان­کشی به عنوان بخشی از سبک زندگی ایرانیان» چه نقشی در حفظ و بازتاب تمایزات میان اقشار اجتماعی در عصر ناصرالدین ­شاه قاجار داشته است؟ یافته ­های این پژوهش نشان می­ دهد که قلیان در عصر قاجار یک کالای مصرفی و قلیانکشی نیز برای گذراندن اوقات فراغت همه اقشار جامعه رواج داشته، اما قشرهای بالای جامعه، هم با استفاده از قلیان­های تزیینی و گران­بها -مبتنی بر سلیقه زیباشناختی خود- تشخص و تمایز خود را نسبت به دیگر اقشار نشان می­دادند و هم با در اختیار گرفتن قلیان­چی ­های مبادی آداب و رعایت آداب و رسوم قلیان­کشی، در پی آن بودند که سلسلهمراتب اجتماعی خود را حفظ کنند؛ درحالی­که اقشار پایین جامعه تنها برای برطرف کردن نیاز خود همچون رفع خستگی از کار روزانه، به کشیدن قلیان می ­پرداختند.

قلیان کشی, قلیان چی, اشراف, اقشار پایین, تمایز اجتماعی