نفیسه حسینیان یگانه - دانشگاه آزاد تهران مرکز
آرمان شیشه گر - پژوهشکده باستانشناسی تهران
محمد امین امامی - دانشگاه هنر اصفهان
صمد نژادابراهیمی - دانشگاه شهید بهشتی

چکیده یکی از ظروف شیشه‌ای دوران اسلامی، ظروفی با بدنه استکانی میان باریک یا گلابی شکل با کف گرد و دارای آبریز بلند لوله­ا‌ ی شکل هستند که کمتر شناخته و مطالعه شده‌اند. سه کاربرد برای این­گونه ظروف پیشنهاد شده است. بادکش یا شاخ حجامت در پزشکی، انبیق در آزمایش‌های شیمیایی یا کیمیاگری و یا ظرفی که در داروسازی و تولید مواد آرایشی و عطرسازی، برای ترکیب مواد و انتقال از طریق لوله آن به دارودان یا عطردان یا ظرف ویژه مواد آرایشی به­ کار می­ر­فته است. به­ نظر می­ رسد که اگر ظرف از دهانه بر روی زمین نهاده شود و لوله آن در جهت مخالف بدنه کاملاً به­ بالا خمیده و بلندتر از بدنه باشد، می ­توان کاربرد آن را بادکش یا شاخ حجامت و یا ظرف ترکیب دارو، مواد آرایشی و عطر، پیشنهاد کرد و اگر لوله آن کاملاً کشیده و عمود به­ بدنه و یا اندکی خمیده باشد، می­تواند هر سه کاربرد یاد شده را برای آن فرض کرد. تا حدودی، شرح و تصاویر متون دوره اسلامی در شناخت کاربرد این ظروف راه­گشا هستند. از آنجا که تاکنون به­ ویژه در ایران، هیچ­گاه نهشته­ های درون چنین ظروفی، تجزیه و تحلیل نشده تا عملاً روشن شود چه کاربردی داشته­ اند، برای نخستین­ بار، این فرآیند در مورد یکی از این­گونه ظروف که دارای لوله کشیده است و در مخزن موزه آبگینه‌ها و سفالینه‌های ایران نگهداری می­ شود، با روش کروماتوگرافی گازی کوپل شده با طیف­ سنج جرمی ((GC-MS انجام گرفت که موفق به ردیابی بقایای مواد طبیعی نظیر تیمول و کارواکرول گردید که این مواد از اجزا اصلی تشکیل دهنده اسانس های طبیعی نظیر آویشن و مرزه می‌باشند و در بسیاری از عرقیجات قابل تشخیص هستند، این ظرف، به عنوان انبیق برای تقطیر و استخراج مواد فرّار گیاهی و روغنی در داروسازی، تولید مواد آرایشی و عطرسازی، به­ کار رفته­ است.

glass, Alembic, GC-MS, The Glassware Museum, Islamic periods, essential oil, شیشه, انبیق, GC-MS, دوران اسلامی, موزه آبگینه, عرقیجات