ابوالفضل قنبری - دانشیار دانشگاه تبریز

تبیین تاب آوری در برابر تهدیدات، در واقع شناخت نحوه تأثیرگذاری ظرفیت­های اجتماعی، اقتصادی، نهادی، سیاسی و اجرایی در افزایش تاب آوری و شناسایی ابعاد مختلف تاب­آوری در جوامع انسانی است. در این میان نوع نگرش به مقوله تاب­آوری و نحوه تحلیل آن، از یک طرف در چگونگی شناخت تاب­آوری وضع موجود و علل آن نقش کلیدی دارد و از طرف دیگر در کاربست سیاست­ها و اقدامات کاهش خطر می­تواند نقش اساسی داشته باشد. در این مطالعه منطقه کرانه شرقی دریاچه ارومیه شامل 8 شهرستان آذرشهر، اسکو، بناب، تبریز، شبستر، عجب شیر، مراغه و ملکان به عنوان محدوده مطالعاتی به منظور تدوین طرح تاب آوری منطقه­ای انتخاب گردید. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و ماهیت هدف آن در نظام برنامه ریزی محلی و توسعه روستایی، کاربردی است. با بررسی مبانی نظری، رویکردی بدیع با تلفیق روش­های کمی شاخص مبنا و GIS در تبیین ارتباط بین آسیب­پذیری ناشی از مخاطرات محیطی و تاب­آوری منطقه­ای ارایه گردید. بر همین اساس دو شاخص آسیب­پذیری محیطی (EVI) با کاربست 8 معیار تبیین کننده مخاطرات محیطی و شاخص کلی تاب­آوری منطقه­ای(RRI) با استفاده از 19 معیار در سه بعد اجتماعی، دسترسی به زیرساخت­ها و همچنین بعد استحکام بنا در نواحی روستایی ارایه گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که  62 درصد از مساحت محدوده مطالعاتی در وضعیت آسیب­پذیری زیاد قرار گرفته است که الگوی توزیع فضایی آن عمدتاً در مرکز منطقه و در محدوده شهرستان­های آذرشهر، عجب­شیر و اسکو است. در مقابل 43 درصد از مساحت منطقه دارای ظرفیت بالای تاب­آوری و 27 درصد از مساحت کل منطقه در وضعیت تاب­آوری پایین قرار گرفته است. علاوه بر این، در پهنه­های شناسایی شده با ظرفیت پایین تاب آوری در مجموع 168 نقطه روستایی استقرار یافته است. از این تعداد، 7 کانون بزرگ روستایی با جمعیت بیش از 3500 نفر قرار دارند که مجموعاً 31081 نفر جمعیت دارند. با توجه به اهمیت منطقه مورد مطالعه در استان آذربایجان­شرقی، ضرورت توجه به رویکرد تاب­آوری در نظام برنامه­ریزی محلی و همچنین ترویج رویه­های ارتقاء تاب­آوری منطقه­ای بویژه در مناطق روستایی از ملاحظات و پیشنهادات اصلی پژوهش می­باشد.

تاب آوری, منطقه, کرانه, شرقی, دریاچه, ارومیه