عبدالقادر عنایتی - دانشگاه محقق اردبیلی
مرتضی برمکی - دانشگاه محقق اردبیلی
ریوف سید شریفی - دانشگاه محقق اردبیلی
عبداللطیف قلی زاده - دانشگاه گنبد کاووس

کمبود آب در مراحل انتهایی رشد گندم (Triticum aestivum L.) منجر به تولید بذر بی‌کیفیت می‌شود. کاربرد بی‌رویه کودهای شیمیایی آسیب‌های جدی به محیط زیست وارد می‌کند. به‌منظور بررسی اثر باکتری ازتوباکتر ﮐﺮﻭﮐﻮﮐﻮﻡ (Azotobacter chroococcum) و قارچ میکوریزا گلوموس اینترارادیسز(Glomus intraradices) بر عملکرد، اجزای عملکرد ارقام گندم و جوانه­زنی بذرهای حاصل تحت شرایط آبیاری تکمیلی، آزمایشی با سه تکرار به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان (عراقی محله) در سال زراعی 1395-1394 اجرا گردید. عوامل آزمایش شامل دو رقم گندم آبی (20-80-N و گنبد)، شش سطح تلقیح شامل (1) عدم تلقیح به‌عنوان شاهد، (2) تلقیح بذر با قارچ میکوریزا گلوموس اینترارادیسز، (3) تلقیح بذر با باکتری سویه ازتوباکتر کروکوکوم (پودری)، (4) تلقیح با فرم مایع ازتوباکتر کروکوکوم، (5) تلقیح با سویه ازتوباکتر کروکوکوم (پودری) + گلوموس اینترارادیسز، (6) تلقیح با فرم مایع ازتوباکتر کروکوکوم + گلوموس اینترارادیسز) و سه سطح آبیاری تکمیلی (عدم آبیاری، آبیاری در مرحله آبستنی و آبیاری در مرحله گل‌دهی کامل) بود. در این بررسی صفات عملکرد، اجزای عملکرد و جوانه‌زنی بذرهای گندم حاصل مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج نشان داد که تلقیح بذر ارقام گندم با ترکیب توأم ازتوباکتر و میکوریزا اثر معنی‌داری روی عملکرد، اجزای عملکرد و هم‌چنین بهبود مؤلفه­های جوانه‌زنی بذرهای تولیدی گندم داشت. بیش‌ترین عملکرد دانه (33/5987 کیلوگرم در هکتار) در بوته­های حاصل از بذرهای تلقیح شده با گلوموس اینترارادیسز + فرم مایع ازتوباکتر کروکوکوم تحت آبیاری تکمیلی در مرحله گل‌دهی کامل به‌دست آمد. رقم 20-80-N و تلقیح بذر با گلوموس اینترارادیسز + فرم مایع ازتوباکتر کروکوکوم با افزایش 10 درصدی نسبت به شاهد، بالاترین عملکرد دانه را به خود اختصاص داد. درصد و سرعت جوانه­زنی بذور ارقام گندم تحت تأثیر آبیاری تکمیلی به‌طور قابل ملاحظه­ای افزایش یافت. هم‌چنین تلقیح بذر گندم با کودهای بیولوژیک سبب افزایش درصد جوانه­زنی بذور حاصل شد. به‌طوری‌که بالاترین درصد جوانه­زنی در تیمار تلقیح بذر با گلوموس اینترارادیسز + فرم مایع ازتوباکتر کروکوکوم (75/95) حاصل شد. رقم 20-80-N در مقایسه با رقم گنبد نسبت به تلقیح بذر و آبیاری تکمیلی از نظر صفات مورد مطالعه پاسخ بهتری را از خود نشان داد.

آبیاری تکمیلی, ارقام گندم, کودهای بیولوژیک, کیفیت بذر, عملکرد دانه