حمیرا عابدینی - بخش زبانهای خارجی و زبانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز
امیرسعید مولودی - بخش زبانهای خارجی و زبانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز
علیرضا خرمایی - بخش زبانهای خارجی و زبانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز

یکی از مباحث مورد توجه در ساخت‌واژه به طور عام و در فرایندهای واژه‌سازی به طور خاص مطالعة زایایی است. عمدة صاحب‌نظران این حوزه، زایایی را یک مفهوم مدرج می‌دانند و آن را بر روی یک پیوستار تعریف می‌کنند. پژوهش حاضر به منظور پاسخ به سه پرسش زیر صورت می‌گیرد: 1. پیشوندهای مورد مطالعه در این پژوهش از حیث زایایی در چه مرتبه‌ای نسبت به هم قرار دارند؟، 2. کدام ‌یک از پیشوندها حافظ ‌مقوله و کدام ‌یک تغییردهندة‌ مقوله به شمار می‎روند؟ و 3. هر یک از پیشوندها به لحاظ سرنمونی به چه مقولة واژگانی متصل می‌شوند؟ برای انجام این مطالعه، ابتدا با استناد به آثاری که در آن‌ها پیشوندهای زبان فارسی معرفی و بررسی شده‌اند، 19 پیشوند اشتقاقی انتخاب شد. در مرحلة بعد داده‌های پژوهش توسط نرم‌افزار انت‌کانک از پیکرة 150 میلیون کلمه‌ای همشهری 2 استخراج شد و سپس برحسب شاخص‌ زایایی سراسری باین (2009) و نظریة سرنمون رُش (1975، 1977، 1978) مورد تجزیه ‌و تحلیل قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان دادند که پیشوند «-غیر» دارای بیش‌ترین و پیشوند «-بل» دارای کم‌ترین میزان زایایی است. برای پاسخ به پرسش‌های دوم و سوم نیز، هر پیشوند توسط آزمون آماری مجذور خی در نرم‌افزار اس‌پی‌اس‌اس به طور جداگانه بررسی شد و مشخص شد چه پیشوندهایی حافظ ‌مقوله و چه پیشوندهایی تغییردهندة‌ مقوله هستند. همچنین سرنمون مقولة درونداد هر یک از پیشوندها نیز مشخص شد.

پیشوند اشتقاقی, روش پیکره‌بنیاد, زایایی سراسری, حافظ ‌مقوله, تغییردهندة ‌مقوله