فرخ حاجیانی - دانشیار فرهنگ و زبان های باستانی دانشگاه شیراز
مجتبی دورودی - دانشجوی کارشناسی ارشد فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه شیراز
محسن محمودی - دانشجوی کارشناسی ارشد فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه شیراز

دهستان ابرج در جغرافیای امروزی ایران از جمله اراضی جلگه­ مرودشت به شمار می­رود که از نظر تاریخی میان مناطق باستانی پارسه (تمدن هخامنشی) و انشان (تمدن عیلامی) قرار گرفته است. وجود روستاهای متعدد در دشت‌های هموار به مرکزیت درودزن و نیز در مناطق کوهستانی مانند روستاهای دشتک و کندازی، تنوع فرهنگی و گویشی ویژه­ای به این ناحیه از استان فارس داده است. در این جستار با معیار قراردادن گویش روستاهای نام­برده که یکی نماینده­ گویش­های مناطق هموار در حاشیه­ رودکر (درودزن) و دیگری نماینده­ گویش­های مناطق کوهستانی (دشتک و کندازی) است، دگرگونی‌های آوایی و معنایی به همراه ریشه­شناسی گزیده­ای از واژگان پرکاربرد این نواحی بررسی شد. همچنین، براساس موضوعات مختلفی همچون اعضای بدن، اسامی حیوانات و جانوران، اشیاء و ملزومات روزمره و تعدادی قید و فعل­های رایج، طبقه­بندی گردید. همان‌گونه که بیان خواهد شد، برخی از این واژگان (مانند «بینی» noft در درودزنی) دارای اصلی کهن هستند اما به فارسی میانه و نو نرسیده­اند؛ همچنین با واژگانی (مانند «پریشب» parvandušna در کندازی) مواجه می‌شویم که در فارسی میانه رایج بوده­اند اما در زبان فارسی نو، کاربرد خود را از دست داده و یا بسیار کم‌کاربرد شده­اند. این پژوهش برپایه­ تحقیق میدانی و جست‌وجوی اسنادی انجام گرفته است. حاصل سخن آن‌که گویش مردمان کوهستان‌نشین منطقه، نماینده­ گویشی به شمار می­رود که روزگاری در سراسر جلگه­ مرودشت رایج بوده و بعدها با ورود اقوام مهاجر در مناطق هموار حاشیه رودکر گویش آن­ها جایگزین گویش پیشین گردیده است. با این‌حال در مناطق کوهستانی هم‌چنان گویش کهن‌تر کاربرد دارد.

اَبَرج, درودزن, دشتک, کندازی, گویش, ریشه‌شناسی