سعید نگهبان - استادیار ژیومورفولوژی، بخش جغرافیا، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

نبکاها در مناطقی که تحت تاثیر فرسایش بادی قرار داشته و دارای پوشش گیاهی هستند تشکیل می‌شوند که  تابعی از رژیم باد، مقدار بار رسوب در دسترس، رویشگاه گونه گیاهی و نوع پوشش گیاهی هستند بدین صورت که ماسه‌ها در اثر برخورد به درخت یا درختچه در پای آن جمع شده و به مرور زمان تپه‌ای ماسه ای در اطراف گیاه شکل گرفته و نبکا تشکیل می‌گردد. این تپه دارای لایه‌بندی رسوبات می‌باشد که این لایه‌بندی به دلیل ریزش برگ‌های درخت یا درختچه و همچنین رطوبت موجود در منطقه و شرایط محیطی ایجاد شده و در هر نوع شرایط محیطی ویژگیهای خاص خود را دارد. این پژوهش سعی دارد که به بررسی تغییرات شرایط محیطی در حاشیه غربی بیابان لوت بپردازد که جهت این کار از لایه‌بندی رسوبات نبکاهای موجود در منطقه استفاده شده است. پژوهش از نوع توصیفی – تحلیلی مبتنی بر روش‌های میدانی، آماری و کتابخانه‌ای است. بدین صورت که ابتدا با سفر میدانی به منطقه مورد مطالعه، نبکاهای مورد نظر با استفاده از ترانسکت و پلات مشخص گردید و سپس به اندازه‌گیری ویژگی‌های مورفومتری نبکاهای مربوط به گونه گیاهی گز شاهی پرداخته شد و در مرحله بعد، از لایه بندی حدود ۴ نبکا در قسمتهای مختلف منطقه نمونه برداری به عمل آمد و در آزمایشگاه پس از دانه سنجی و همچنین بررسی مواد گیاهی موجود در هر یک ار نمونه‌ها، به تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده پرداخته شد. نتایج حاصل از بررسی‌های پژوهش نشان می‌دهد که تا عمق حدود ۲ متری نبکاها، حدود ۵ لایه قابل تشخیص است که این ۵ لایه در کلیه نبکاهای مورد مطالعه مشترک می‌باشد و در نتیجه شرایط منطقه به ۵ دوره متوالی تقسیم می‌گردد. بررسی رسوبات و مواد آلی موجود در هر یک از لایه‌ها نشان می‌دهد که در دوره اول که مصادف با عصر حاضر می‌باشد، شرایط آرامی بر محیط حکم‌فرما می‌باشد اما در دوره دوم شرایط محیطی منطقه، ناآرام‌تر از دوره اول بوده است. در دوره سوم آرامترین شرایط محیطی در منطقه رقم می‌خورد ولی دوره چهارم و پنجم شرایط پرنوسانی در منطقه را حکایت می‌کنند که در دوره چهارم این نوسانات بیشتر به سمت فرآیندهای ضعیف تر بوده اما در دوره پنجم فرآیندهای قویتری بر محیط حاکم بوده است.  

تغییرات محیطی, دشت لوت, لایه‌بندی, نبکا