حبیب اله قاسمی - استاد، گروه پترولوژی، ژیوشیمی و زمینشناسی اقتصادی، دانشکده علوم زمین دانشگاه صنعتی شاهرود، عضو هیات مدیره و نایب رییس انجمن زمین شناسیایران

حوضه اقیانوسی سبزوار به همراه دیگر حوضه های اقیانوسی حاشیه خردهقاره ایران مرکزی (نظیر نائین- بافت، مکران و سیستان)، شاخه ها (آبراهه) هایی از حوضه اقیانوسی نئوتتیس مزوزوئیک زاگرس بودهاند. برخلاف حوضه اصلی زاگرس که از کربونیفر- پرمین شروع به تشکیل کرد، این حوضه ها خیلی دیرتر و از زمان تریاس پسین- ژوراسیک پیشین شروع به تشکیل کردند. به دنبال آغاز فرورانش حوضه اقیانوسی نئوتتیس زاگرس به زیر حاشیه جنوبی پهنه ایران مرکزی (سنندج- سیرجان) در تریاس پسین، حرکات کششی ناشی از این فرورانش به بروز کشش و کافتزایی در ورقه قارهای رویی (ایران مرکزی) و ایجاد حوضه های کششی درونقارهای فرافرورانشی (حوضه های اقیانوسی مزوزوئیک پیرامون ایران مرکزی) منجر شد. تاکنون تشکیل این حوضه های اقیانوسیپیرامون خرده قاره ایران مرکزی را به کرتاسه پسین نسبت داده اند و بسته شدن آنها را نیز در کرتاسه پسین- پالئوسن/ائوسن، اندکی دیرتر از بسته شدن حوضه اقیانوسی نئوتتیس زاگرس دانسته اند. اما پژوهش های دقیق و یافته های ما در بیست سال گذشتهنشان داده است که این حوضه ها نه در کرتاسه، بلکه از زمان تریاس پسین- ژوراسیک پیشین تشکیل شدهاند و پس از گسترش در ژوراسیک میانی- کرتاسه پیشین، از زمان کرتاسه میانی با فرورانش جزایر اقیانوسی و سپس از کرتاسه پسین با فرورانش حاشیه قاره شروع به بسته شدن کردند و سرانجام در پالئوسن- ائوسن بسته و در میوسن برخورد قاره صورت گرفت. ماگمازایی ناشی از زایش و مرگ حوضه اقیانوسی سبزوار در واحدهای تریاس بالایی- ژوراسیک زیرین (شمشک و معادل آن در ایران مرکزی)، کرتاسه زیرین، کرتاسه میانی، کرتاسه بالایی، ائوسن، الیگوسن و حتی پلیوکواترنری با ماهیت زمین شیمیایی و محیط زمین ساختی متفاوتبه همراه جابه جایی مکانی از جنوب (در جنوب سبزوار) به شمال (منطقه قوچان اسفراین)، به خوبی دیده می شود.

نئوتتیس، حوضه اقیانوسی، ماگمازایی، سبزوار