سعید آزادی - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس
ابوافضل مشکینی - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی، دانشگاه تربیت مدرس
عبدالرضا رکن الدین افتخاری - استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی، دانشگاه تربیت مدرس
احسان مصطفوی - استاد گروه اپیدمیولوژی انستیتو پاستور ایران
محسن احدنژاد روشتی - دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه زنجان
پریسا ملکی - کارشناس ارشد شهرسازی، دانشگاه مازندران

در طی دهة اخیر علایق گسترده‏‏ای دربارة مطالعة نقش همسایگی‏‏ها و فرم شهری بر سرطان و نابرابری‎های سرطان در مناطق جغرافیایی شکل گرفته است. پژوهش حاضر با هدف مدل‏‏سازی ارتباط فضایی سرطان‏‏های ریه با عوامل محیط ساخته‏‏شده از جمله آلودگی هوا، فرم شهری، دسترسی به خدمات عمومی، و شاخص‏‏های اجتماعی‏- اقتصادی در محلات شهر تهران انجام گرفته است. این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی است و به لحاظ روش نیز در دستة تحقیقات توصیفی و علّی قرار دارد. جامعة آماری این تحقیق شامل کلیة بیماران مبتلا به سرطان ریه است که در سال‏‏های 1385-1389 در وزارت بهداشت و درمان کشور ثبت شده‏‏اند. از روش‏‏های آماری تحلیل عاملی اکتشافی و رگرسیون چندگانه در محیط نرم‏‏افزاری SPSS به‏ترتیب برای کاهش حجم متغیرها و استخراج متغیرهای تبیین‏کنندة واریانس سرطان‏‏های ریه در سطح اطمینان 95درصد استفاده شد. همچنین، از مدل‏‏سازی معادلات ساختاری (SEM) در محیط نرم‏‏افزاری Amos Graphicبرای محاسبة اثر مستقیم، اثر غیرمستقیم، و اثر کل متغیرهای مستقل در تبیین تغییرات سرطان‏‏های ریه استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان داد شاخص‏‏های آلودگی هوا حدود 30درصد واریانس سرطان‏‏های ریه را در محلات شهر تهران تبیین نمودند؛ متغیرهای قابلیت پیاده‏‏مداری، اختلاط کاربری زمین، نسبت سطح اشغال، نسبت تراکم ساختمانی، و تراکم کاربری‏‏های اداری از شاخص‏‏های بُعد فرم شهری‏اند که در سطح آلفا 05/0 ارتباط آماری معنی‏‏داری را با توزیع جغرافیایی سرطان‏‏های ریه نشان داد‏‏ه‏‏اند که شاخص قابلیت پیاده‏‏مداری از نظر میانگین اثر مستقیم ارتباط معکوس داشته است و بقیة شاخص‏‏های مذکور ارتباط مستقیمی داشته‏‏اند. شاخص‏‏های دسترسی به خدمات آموزشی، دسترسی به خدمات حمل‏ونقل عمومی، و دسترسی به فضاها و امکانات تفریحی نیز، برخلاف فرضیة ضمنی این پژوهش، ارتباط مثبت و معنی‏‏داری با متغیر وابسته داشته‏‏اند. از نظر بُعد اجتماعی‏- اقتصادی نیز شاخص‏‏های گروه‏‏های سنی آسیب‏‏پذیر، گروه‏‏های پایین اقتصادی، تراکم جمعیت، و سطح تحصیلات (زیر دیپلم و دانشگاهی) به‏طور میانگین با اثر کل 08/0 ارتباط مستقیمی با توزیع فضایی سرطان‏‏های ریه نشان داده‏‏اند.

تهران, سرطان ریه, محیط ساخته‏شده, مدل‏سازی معادلات ساختاری, Amos Graphic