فاطمه برادران هروی - کارشناس ارشد معماری اسلامی، دانشگاه بین المللی امام رضا(ع)، خراسان رضوی
مهدی حمزه نژاد - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران

طب کهن نیاز‏های جسمی و خلقی انسان در اقلیم‏های مختلف را براساس مزاج غالب مناطق متفاوت می‏داند. معماری در صدد ایجاد ساختمانی پاسخ‏گو به نیازهای آسایشی و فرهنگی منطبق با مزاج در خانه اقلیم‏های مختلف است. نیاز حریم و سلسله‏مراتب فضای زیست و تأکید بر قلمرو و شیوة تعامل اجتماعی یکی از همین ابعاد فرهنگی و روانی است. مطالعات قدیم و جدید آن را تحت اثر مزاج منطقه تا حدودی متفاوت دانسته‏اند. این پژوهش، با بررسی پیکره‏بندی حریم فضایی خانه‏ها در چهار اقلیم، تفاوت‏های مزاجی حریم با راهکارهای آن را می‏یابد. روش پژوهش موردی با راهبرد ترکیبی (روش‏های توصیفی-تحلیلی در گونه‏شناسی،‏ استدلال منطقی، تفسیر داده‏ها با مبانی مزاج، و شخصیت‏شناسی) و تعمیم داده‏هاست. مطالعةاسناد معماری، با انتخاب شهرهای مبنا(با مقایسة دما، رطوبت نسبی در نمودار بیوکلماتیک انسانی، و ضریب خشکی دومارتن)،تفاوت‏های معناداری را در درصد مساحت‏ فضای بسته تا باز و خصوصی تا عمومی خانه‏های چهار اقلیم نشان داد. تفاوت‏های کالبدی براساس روان‏شناسی و طب سنتی و جدید تفسیر شد. نتایج با حریم‏خواهی[1]خانه‏های اقلیم‏ چهارگانة ایران از درجة 1 اقلیم گرم-خشک تا درجة 4(کم‏حریم‏ترین) اقلیم سرد-مرطوب درجه‏بندی شد. شاخصة فرهنگی-کالبدی(سیالیت و شفافیت زیاد فضایی اقلیم سرد و مرطوب در مقابل درون‏گرایی اقلیم گرم-خشک) قابل توجه بود. پروفیل حریمی ساکنان خانه‏های چهار اقلیم براساس امنیت مطلوبشان رسم شد. دانش جغرافیای حریم انسانی به معماران برای تعبیة کالبدی همسو با نیاز حریمی ساکنان کمک می‏کند. [1]. ویژگی حریم‏خواهی معادل میزان تمایل افراد به داشتن حریم در مواجهه با دیگران و فضاهای کالبدی درنظر گرفته شده است.

اقلیم, حریم‏ پذیری, خانه ‏های سنتی (بومی), مزاج اسلامی- شخصیت