جواد شکاری نیری - استادیار گروه مرمت و احیای بناهای تاریخی دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران
حسین سلطان زاده - دانشیار گروه معماری دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

ایران، به‏لحاظ جغرافیایی، دریکی از نقاط مهم ارتباطی بین شرق و غرب قرار دارد. سکونت و استقرار در چنین موقعیتی، همواره، حملات پی‏درپی اقوام مختلف را همراه داشته است. ساکنان این سرزمین همیشه به اتخاذ تدابیری لازم برای تاب‏آوری در برابر امواج تهدیدات مختلف اقدام کرده‏اند. مردم ایران‌زمین سکونتگاه‏ها و شهرهای زیرزمینی را، که معمولاً ماهیت مخفی دارند، بیشتر مواقع، زیر یا کنار شهرها یا سکونتگاه‏های متعارف ایجاد می‏کردند تا در مواقع خطر به داخل آن‏ها پناه ببرند. هدف از اجرای این پژوهش بررسی نقش تهدیدات و موقعیت جغرافیایی در چگونگی شکل‏گیری شهرهای زیرزمینی در ایران است. پرسش تحقیق این است که نقش جغرافیا و اقدامات دفاعی در چگونگی شکل‏گیری سکونتگاه‏های زیرزمینی در ایران چه بوده است؟ از روش تحقیق توصیفی‏- تحلیلی، پیمایشی، و روش تجزیه و تحلیل مقایسه‏ای و تطبیقی برای دسته‏بندی و تحلیل داده‏ها استفاده شده است. نتایج تحقیقات میدانی و بررسی‏های اسنادی نشان می‏دهد موقعیت جغرافیایی و الزام‏های دفاعی از مهم‏ترین عوامل شکل‏گیری بسیاری از این سکونتگاه‏هاست.یکی از نمونه‏های بارز در این مورد شهر زیرزمینی گلستان در اطراف نیر اردبیل است. این شهر زیرزمینی همانند«درینکویو»در محیطی واقع است که چندین سکونتگاه یا روستای زیرزمینی صخره‏ای پیرامون آن قرار دارد و ماهیت متفاوتی با روستاهایی مثل میمند و کندوان دارند و فقط از فاصلة بسیار نزدیک قابل تشخیص‏اند.

دفاع غیرعامل, سکونتگاه زیرزمینی, شهر زیرزمینی درینکویو, گلستان نیر, فضاهای مخفی