غلامحسین معماریان - Professor of Architecture, Iran University of Science & Technology
محسن دهقانی تفتی - PhD Student of Architecture, Iran University of Science & Technology

نتایج تحقیقات معاصر در گفتمان گونه‌شناسی، تضادهای فراوانی در تعریف ماهیت و مفهوم گونه و گونه‌شناسی در معماری، به‌عنوان یک تصویر ساده و کلی که گروهی از ساختمان‌ها را نمایندگی می‌کند، نشان می‌دهد. در این تعاریف برخی جنبه‌های شکلی و برخی دیگر ابعاد معنایی و شهودی گونه را مد نظر داشته­اند. تحقیق حاضر در جستجوی تعریف واقعی و مبتنی بر شواهد میدانی و تاریخی، از گونه و گونه‌شناسی است که امکان حضور ماده (کالبد) و معنا را به‌صورت در هم آمیخته فراهم نماید‌. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به معرفی و نقد اندیشه‌های معاصر در گونه و گونه‌شناسی می‌پردازد و تعریفی پیشنهادی از گونه و گونه‌شناسی به‌عنوان «شِمایی مرکب از اندام‌های کالبدی و طرحواره‌‌ها» ارائه می‌نماید. از این رو «شِما» به‌عنوان نماینده گروهی از بناها در ذهن معمار، سه بعدِ کالبدی و شیوه زندگی عجین شده­‌ ساکنان بنا(باشندگان)، با اندام‌های کالبدی را در برمی­گیرد. در این تعریف، استخراج طرحواره­ها، از فهم تجربه زندگی باشندگان در بنا حاصل می‌شود و محقق را با منطق ایجاد و کاربردِ فضاها و حس زیستن در اندام‌های معماری آشنا می­نماید. آگاهی به این احساسات و تجربیات در کنار اندام‌های کالبدی، معنای گونه را از یک تعریف صرفاً مادی خارج می­سازد و تعریف آن‌را به منابع مذهبی و فرهنگی، اقلیم و ... پیوند می­زند. تفاوت عمده در معنای گونه در تعریف پیشنهادی با نوشته­های مشابه در آثار غربی، استناد به‌همین منابع درونی می‌باشد یعنی معماران، ساکنان و تجربیات معماری که از آثار برجای مانده قابل تشخیص است. در ادامه، بر‌اساس تعریف و روش پیشنهادی در گونه‌شناسی، خانه گونه تالاردارِ رون راسته، به‌عنوان یک نمونه­ از گونه‌های سکونت در شهر تفت، که در مطالعات گونه­شناسانه مسکن بومی شهر تفت بر‌اساس روش‌شناسی پیشنهادی در این مقاله حاصل آمده است، ارائه و تحلیل می‌شود. در نهایت در این پژوهش، به‌دلیل ریشه و سابقه زیست‌شناسانه و شکلی واژه گونه، عبارت «دستگاه معماری» پیشنهاد و جایگزین می‌شود که با توجه به ماهیت آن، معادل نزدیک­تر و مناسب­تری برای واژه گونه در معماری است. دستگاه معماری، شِمایی است که با داشتن یکسری از ویژگی‌های مادی (اندام‌های کالبدی) و غیر مادیِ (طرحواره‌های عجین شده با اندام‌ها) مشخص، یک شخصیت متمایز از سایر قالب­‌ها عرضه می‌کند.  

Type, Typology, Abstract image, Physical body, Scheme, Taft vernacular houses, Architectural Modal System., گونه, گونه‌شناسی, شِما, اندام‌های کالبدی, طرحواره, مسکن بومی شهر تفت, دستگاه معماری.