رضا محمدی - Dryland Agricultural Research Institute, Sararood Branch, Agricultural Research, Education and Extension Organization, AREEO, Kermanshah, Iran
بهزاد صادق زاده - Dryland Agricultural Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization, AREEO, Maragheh, Iran
ملک مسعود احمدی - Agricultural and Natural Resources Research and Education Center of Northern Khorasan Agricultural Research, Education and Extension Organization, AREEO, Bojnourd, Iran

هدف از این تحقیق ارزیابی برهمکنش ژنوتیپ در محیط بر عملکرد دانه 20 ژنوتیپ گندم دوروم جهت تعیین سازگاری و پایداری عملکرد ژنوتیپ‌های مورد بررسی با استفاده از روش­های آماری چند متغیره (GGE بای‌پلات) و تک متغیره پایداری بود. ژنوتیپ‌های گندم دوروم طی سه سال زراعی (97-1394) در ایستگاه­‌های تحقیقات دیم سرارود (کرمانشاه)، مراغه و شیروان (خراسان شمالی) در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی (سرارود و مراغه) مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده‌ها نشان داد که بین ژنوتیپ‌ها، محیط‌ها و برهمکنش آنها از نظر عملکرد دانه تفاوت معنی‌داری وجود داشت. سهم اثر اصلی برای محیط، ژنوتیپ و برهمکنش ژنوتیپ در محیط به ترتیب 9/81، 1/2  و2/5 درصد از مجموع مربعات کل بود. بزرگی اثر محیط نشان دهنده متفاوت بودن محیط‌ها بود که باعث معنی‌دار شدن برهمکنش ژنوتیپ در محیط و ایجاد تغییر در عملکرد دانه ژنوتیپ‌های گندم شد. بر اساس نتایج تجزیه GGE بای­پلات، محیط‌های مورد آزمایش به چند گروه‌ که امکان سازگاری خصوصی را برای ژنوتیپ‌ها  داشتند، گروه‌بندی شدند. میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ‌ها 2649 کیلوگرم در هکتار و در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی به ترتیب 2212 و 3303 کیلوگرم در هکتار بود و بیشترین میانگین عملکرد دانه در شرایط دیم مربوط به ژنوتیپ‌ G15 (2622 کیلوگرم در هکتار) و در شرایط آبیاری تکمیلی مربوط به ژنوتیپ G3 (3744 کیلوگرم در هکتار) بود. بر اساس مدل GGE بای‌پلات، لاین­های G14،  G15، G8، G16 و G11 بعنوان ژنوتیپ­های مطلوب با میانگین عملکرد دانه بالاتر و پایداری عملکرد بیشتر، شناسایی شدند. بر اساس آماره­های پایداری، لاین G14 بعنوان ژنوتیپ پایدار شناخته شد. نتایج نشان داد که محیط مراغه با توجه به دارا بودن ویژگی­های قدرت تمایز و نمایندگی بهتر برای ارزیابی ژرم پلاسم­های زمستانه گندم دوروم، مناسب­تر بود. بنابراین وجود لاین­های با عملکرد و پایداری عملکرد بیشتر و سازگار به شرایط دیم در مناطق سرد، نشان­دهنده بهبود ژنتیکی در برنامه‌های به­نژادی گندم دوروم در مناطق معتدل و سرد دیم کشور می‌باشد.  

Adaptability, Durum wheat, Genotype×environment interaction, GGE biplot andYield stability., برهمکنش ژنوتیپ در محیط, پایداری عملکرد, سازگاری, گندم دوروم و GGE بای‌پلات.