فرشته السادات حسینی - دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
غلامحسین شریفی ولدانی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
اسحاق طغیانی اسفرجانی - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

با تأسیس حکومت صفوی، ایران وارد مرحلۀ جدیدی از تاریخ و ادبیّات شد. توجّه خاص به فرهنگ عامّه در این دوره سبب رواج ادبیّات و قصّه­های عامیانه گردید. پرداختن به قصّه­های عامیانه در این دوره، تنها به قصد سرگرمی و حفظ ارزش­های قومی و وقایع تاریخی نیست، بلکه بازتاب وقایع سیاسی، اجتماعی، مسائل اخلاقی و انتقاد از حکمرانان جامعۀ عصر صفوی­ در قالبی طنزگونه است. این داستان­ها عموماً در قهوه‌خانه­ها و فضای عمومی- که مسائل اخلاقی در آن رعایت نمی­شد- روایت­می­گردید. اغراق، تضاد و تعارض، آمیختگی عناصر انسانی و حیوانی، زبان توهین­آمیز، دشنام، نفرین و قسم از ویژگی­های عمدۀ این قصّه­هاست که آن­ها را در ژانر گروتسک قرارمی­دهد. در این مقاله نویسندگان پس از بیان تعریف گروتسک و مشخّصه­های آن با روش توصیفی- تحلیلی و جمع­آوری یافته­ها به شیوۀ کتابخانه­ای و اسنادی به بررسی این­گونه در ادبیّات عامیانه با تکیه بر قصۀ اسکندرنامۀ تحریر نقّالی پرداخته و به این نتیجه رسیده­اند که ناقص­الخلقگی شخصیت­ها؛ مسخ، ازریخت­افتادگی، ظاهر نابهنجار و مشمئزکننده، همچنین اغراق، تضاد و تعارض، زبان توهین­آمیز، نفرین و شکنجه از مضامین گروتسکی این اثر است و به­نظرمی­رسد کارکرد آن بیان وقایع زمانه و انتقاد از آن است.  

گروتسک, ادبیّات عامیانه, اسکندرنامه نقّالی, طنز