مصطفی میرزایی علی آبادی - دانشگاه علوم پزشکی همدان
ایرج محمدفام - دانشگاه علوم پزشکی همدان
احمدرضا احمدی گهر - دانشگاه علوم پزشکی همدان

مقدمه: اکتشاف و توسعه صنایع نفت و گاز همواره با ریسک های متعددی از قبیل تلفات نیروی انسانی، آلودگی های زیست محیطی و ازبین رفتن تجهیزات ومنابع همراه است. یکی از مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین خطرات صنعت حفاری در زمینه نفت و گاز، خطر فوران  چاه‌های نفت و گاز است. فوران چاه می‌تواند به پیامدهای جبران‌ناپذیری از قبیل انفجار، تلفات شدید انسانی و فجایع زیست‌محیطی منجر گردد. آنالیز ریسک یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارزیابی خطرات، طراحی اقدامات کاهشی خطر و افزایش سطح ایمنی در این صنایع است. در همین راستا مطالعه حاضر با  هدف شناسایی و آنالیز علل ریشه ایی منجر به سیلان و وقوع فوران درچاه‌های اکتشافی نفت و گاز، با استفاده از تکنیک آنالیز پاپیونی BTA و رویکرد شبکه بیزین BN در بخش ساحلی صنعت حفاری ایران انجام گرفت. روش کار: در این مطالعه به منظور شناسایی و ارزیابی رویدادهای پایه دخیل در بروز سیلان (Kick) از آنالیز درخت خطا (FTA) و برای ارزیابی لایه های ایمنی کنترل کننده فوران و همچنین پیامدهای  احتمالی ناشی از سیلان از جمله  رخداد فوران از آنالیز درخت رویداد(ETA)  استفاده گردید. سپس با ترکیب روش های FTA و ETA  بوسیله تکنیک پاپیونی Bow Tie Analysis (BTA)  سناریو های احتمالی حادثه و همچنین پیامدهای ناشی از رخداد سیلان شناسایی شد. در نهایت با استفاده از شبکه بیزین BN میزان احتمال فوران و سایر پیامد های  حاصل از وقوع سیلان درچاه محاسبه گردید.   یافته‌ها: بر اساس نتایج بدست آمده درمجموع 24 علت یا نقص (رویداد پایه) در بروز رویداد اصلی یا همان سیلان دخالت دارند. همچنین 7 لایه کنترلی در پیشگیری از وقوع فوران شناسایی گردید. رویداد های پایه همراه با احتمالات رخداد و میزان اهمیت هریک در سمت چپ و پیامدهای بعد از رویداد اصلی همراه با احتمالات رخداد هریک در سمت راست دیاگرام BTA مشخص گردید. احتمال وقوع رویداد اصلی (سیلان) و پیامد نهایی(فوران) به ترتیب  9 ×10-2  و 3.5 ×10-5 محاسبه شد. نتیجه‌گیری: بر اساس نتایج حاصل از این مطالعه، ورود به لایه پرفشار در سازند حفاری و کاهش فشار ته چاهی به‌عنوان مهم‌ترین علل ریشه ای در ایجاد سیلان شناخته شده اند. همچنین از بین لایه های کنترلی فوران تشخیص به موقع سیلان و عملکرد صحیح سیستم فوران گیر سرچاهی (BOP) Blowout Preventer ، مهمترین نقش را در پیشگیری از وقوع فوران ایفا می کنند.

Blowout, Kick, Risk assessment, Bow tie analysis (BTA), Bayesian network (BN)., فوران, سیلان, ارزیابی ریسک, تحلیل پاپیونی (BTA), شبکه بیزین (BN)