علیرضا واعظی - استادیار گروه خاکشناسی دانشگاه زنجان
محمد عباسی - دانشجوی کارشناسی ارشد خاکشناسی دانشگاه زنجان

حضور فلزات سنگین در غلضتهای بالا در خاک برای گیاهان، حیوانات و انسان سمی است. در این تحقیق حو زه آبخیزتهم با توجه به سد تهم که تامین کننده آب شرب شهر زنجان است، انتخاب شد. سد تهم از آب روانابها و زهآبهای زمینهای کشاورزی بالا دست خود تامین میشود. با توجه به وجود عناصر سنگین در سموم و کودهای شمیایی مورد استفاده در زمینهای کشاورزی، این موضوع در سال 1389 مورد مطالعه قرار گرفت. برای این منظور 20 بند اصلاحی با خاک بالادست خود انتخاب شدند. نمونهبرداری خاک در سه نقطه با سه تکرار از عمق صفر تا 30 از بالادست هر بند انجام شد. از رسوب پشت هر بند نیز در سه تکرار از عمق صفر تا 30 نیز نمونهبرداری انجام گرفت. غلظت فلزات سنگین (سرب و روی) پس از استخراج به روش عصارهگیری باDTPAبه وسیله دستگاه اتمی تعیین گردید. فراوانی ذرات شن، سیلت و رس در خاک و رسوب با استفاده از روش هیدرومتر تعیین شد. بر اساس نتایج، غلظت سرب و روی در خاک به ترتیب0/42 و 0/33 میلی گرم در کیلوگرم و در رسوب به ترتیب 0/39 و 0/40میلیگرم بر کیلوگرم بود. نتایج نشان داد کهمیزان غلظت سرب در رسوب نسبت به خاک بالا دست خود به طور میانگین0/3 میلی گرم بر کیلو گرم کاهش یافت. بینسرب خاک با سرب رسوب همبستگی معنیدارR2=0/85 ،p<0/01وجود داشت. میزان غلظت روی در رسوب نسبت بهخاک بالا دست به طور میانگین0/7 میلیگرم بر کیلوگرم افزایش نشان داد اما همبستگی بین میزان روی در این دو بخش معنیدار نشد. همچنین نتایج نشان داد که بین ذرات رس خاک بالادست با ذرات همنوع در رسوب پشت بند همبستگیمعنیداری R2=0/52 ،p<0/01 وجود داشت. این همبستگی در مورد شن و سیلت معنیدار نشد. درصد ذرات رس در رسوب8/8 درصد کمتر از خاک بالادست بود. از آنجا که بندهای حفاظتی کارایی مناسبی در نگهداشت ذارت رس ندارند سرب در اثر جذب سطحی به ذرات رس به همراه این ذرات از سرریز بندها عبور کرده و به آب شرب دریاچه سد وارد می -شود. هر چند غلظت سرب در آب دریاچه تهم در حد بهرانی و خطرزا نیست، اما انجام اقدامات برای کاهش ورود آن به آب شرب بهتر خواهد بود. در این راستا جلوگیری از هدررفت ذرات رس با اقدامات تکمیلی مانند عدم تغییر کاربری زمین و کنترل چرای بیرویه در کاهش ورود این آلاینده به دریاچه سد موثر خواهد بود.

سرب، روی، رس، آلودگی آب، سد تهم