رضا رفیعی راد - دانشجوی دکتری هنر اسلامی،دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران
مهدی محمد زاده - استاد گروه هنر اسلامی،دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.
فرنوش شمیلی - استادیار دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران، نویسنده مسئول

پیوند میان نقاشی ایرانی و ادبیات فارسی، پیوندی ناگسستنی است. هم‌سانی صور خیال در نقاشی ایرانی و ادبیات فارسی نیز خود نشانی از این پیوند است. کنایه، یکی از صور خیال است که در ادبیات فارسی، به دلایل مختلفی از جمله آزمودن زیرکی مخاطب، آگاهی دادن از عاقبت امری، اختصار و گاه، ترس از بیان مطلبی خاص به­کار می‌رود. مساله این است که در برخی نگاره‌ها، شاهد شگردهای خاص تصویرسازانه نگارگر، با تکیه بر اسلوب کنایی هستیم. هدف، مشخص کردن حضور ادبیات فارسی در نقاشی ایرانی و نحوه کاربست اسلوب کنایی در نگاره‌هاست. پرسش این است که: نگارگر ایرانی چگونه از طریق اسلوب‌کنایی، شالوده تصویر در نقاشی‌ ایرانی را غنا می‌بخشید؟ فرضیه این است که، نگارگر ایرانی، کنایات و کارکردهای تصویری آن را می‌شناخته و در نقاشی به­کار می‌برده است. این مقاله پس از جمع‌آوری و بررسی مجموعه‌ای از نگاره‌های مکاتب مختلف نقاشی ایرانی، با روش توصیفی ـ تحلیلی و قیاسی نشان می‌دهد که نگارگر ایرانی، حداقل در مکتب هرات، تبریز و صفوی، نسبت به کنایه و تاثیرات تصویری آن بر مخاطب آگاهی کامل داشته و نمایش اسلوب کنایی در نقاشی‌ ایرانی از دو طریق محقق می‌گردید. طریقه اول، مصور شدن کنایه موجود در متن ادبی و طریقه دوم، رجوع نقاش، به ساحت ادبیات فارسی و بهره‌گیری از اسلوب کنایی بوده است. بدین‌وسیله، علاوه بر غنابخشیدن به نگاره، پیوندی عمیق میان ادبیات و نقاشی‌ ایرانی ایجاد می‌نمود. از انواع کنایاتی که نقاش از آن‌ها استفاده نموده، می‌توان به «کنایه از موصوف»، «کنایه از صفت» و «کنایه از فعل» اشاره نمود.  

واژه‌های کلیدی: اسلوب کنایی, نقاشی‌ ایرانی, زبان و ادبیات فارسی, صور خیال