میترا معنوی راد - دانشیارگروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران. نویسنده مسئول
رقیه دیزج چراغی - دانشجوی دکتری هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنراسلامی تبریز، تبریز، ایران.

خط نسخ به‌عنوان خواناترین خط از گذشته تاکنون برای کتابت، به‌ویژه قرآن، مورداستفاده قرارگرفته است. شکل حروف و قابلیت استخراج فونت‌های متعدد از آن، باعث گشته امروزه، نقش این خط در حروف‌چینی متون کتب، مجلات و ... پررنگ‌تر شود. بنابراین، خوانایی اولین و مهم‌ترین ویژگی این خط، تا به امروز به شمار می‌رود. با عنایت به این‌که خوانایی متن، عامل اصلی ارتباط مناسب میان متن و مخاطب می‌باشد و در پژوهش‌های مربوط به خوش‌نویسی کم‌تر بدان پرداخته‌شده است، مطالعه ویژگی آثار کتابت شده به خط نسخ توسط خوشنویسان در طول تاریخ، می‌تواند برای فعالین این حوزه راهگشا باشد. پرسش اصلی پژوهش حاضر بر این مبنا استوار است که: میزان خوانایی آثار کتابت شده توسط یاقوت مستعصمی و احمد نیریزی چقدر است؟ بنابراین، پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است. یافته‌ها حاکی از آن است که در سبک یاقوت، فرم حروف بسیط‌تر از سبک نیریزی بوده و فواصل بین حروف و کلمات گاهی برای حفظ تراز بندی سطرها بیش‌ازحد فشرده یا باز است. فاصله بین سطرها نیز بیشتر از سبک نیریزی بوده و تزیینات بیش‌تری هم دارند، ترکیب کلی صفحه مهم‌تر از پرداختن به جزییات نوشتار است. اما در سبک نیریزی، خوش‌نویس بر متن و نوشتار کتاب متمرکز می‌شود. بنابراین، توجه بر فرم حروف، سامان‌دهی فواصل حروف و کلمات، تعدیل فواصل سطرها، تراز بندی، تعداد و طول سطرها در صفحه، باعث شده است خط وی دارای خوانایی بیش‌تری نسبت به سبک یاقوت باشد.  

واژه‌های کلیدی: خوانایی, خوشنویسی, خط نسخ, یاقوت مستعصمی, احمد نیریزی