سپیده رفیعیان - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان
سیدمرتضی هاشمی باباحیدری - دانشیار دانشگاه اصفهان

مهم ترین تحول در سیر تالیفات آثار عرفانی از قرن چهارم و پنجم به بعد به کار بردن زبان فارسی در عرصه تألیفات متون عرفانی بود، آثار ارزشمندی چون شرح تعرف،کیمیای سعادت، و مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه نقش عمده ای در گسترش تصوف در میان عامه مردم داشت. توکل در لغت به معنی تکیه کردن و اعتماد کردن بر کسی و اعتراف کردن به عجز خود است و در اصطلاح اعتماد کردن است به آنچه در نزد خدای تعالی است و مایوس شدن است از آنچه در دست مردم است. توکل در نظر عارفان و بزرگان صوفیه بلاترین مقام یقین و شریف ترین احوال مقربین است که هم با قوت یقین و هم با قوت دل باید همراه باشد. محل توکل دل آدمی است می توان نتیجه آن این باشد که هرچه خدای قسمت تو کرده است به تو رسد و هرچه به قسمت تو نکرده است به جد و جهد به تو نرسد و نیز توکل آن است که در نزد تو بسیار و اندک و موجود و معدوم یکی باشد، بنده متوکل واثق بود بر حق و به غیر حق امید ندارد و از غیر او نمی ترسد. در این مقاله به بررسی مفهوم توکل از منظر سه اثر تعلیمی صوفیه و همچنین به بیان عقاید و دیدگاه مولفین آن ها که در قرن چهارم، پنجم، و هشتم تدوین شده پرداخته شده است.

تصوف، توکل، شرح تعرف، کیمیای سعادت، مصباح الهدایه