الهام حاتمی گلزاری - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.
احمد میرزا کوچک خوشنویس - استادیار گروه ابنیه و بافت، پژوهشگاه میراث فرهنگی، تهران، ایران
قادر بایزیدی - استادیار گروه معماری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.
فواد حبیبی - استادیار گروه علوم اجتماعی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج. ایران

معماری تجسم فرهنگ یک جامعه است که در قالب کالبد مادی بیان و مورد قضاوت قرار می‌گیرد. امروزه یکی از مهمترین مسائلی که نظر معماران را به خود جلب نموده، مسئله‌ی لزوم ماندگاری معماری و احیای آن است. در این راستا پارادایم پدیدارشناسی با رویکرد تفسیری با تأکید بر روح و حس مکان به دنبال شناخت عوامل مؤثر بر تداوم و ماندگاری مکان، مشروط به تجربه‌ی انسان و تفسیر او است که پژوهشگر از طریق تعامل با موضوع مورد پژوهش به شناخت آن می‌رسد. شناخت در این دیدگاه امری عینی و مادی نیست و دارای ابعاد و تفسیرهای مختلف است. در این راستا هدف تحقیق حاضر تأکید بر رویکرد پدیدارشناسی به‌منظور کشف دلالت‌های ماندگاری در مجموعه‌ی بازار تاریخی تبریز می‌باشد. نظام تفسیر و رویکردِ تحقیق حاضر پدیدارشناسی، و نظام تحلیل آن روش‌شناسی کیفی است و از روش نظریه‌ی زمینه‌ای برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارائه‌ی نظریه‌ی نهایی استفاده شده است. در این راستا، فضای معماری مجموعه‌ی بازار تبریز، در ذیل سه مؤلفه‌ی معنا و هویت، کالبد و فضا و عملکرد به صورت جزء به جزء مورد بررسی قرار گرفته است؛ در این مرحله محققان با انجام مصاحبه‌های باز و عمیق نسبت به گردآوری اطلاعات اقدام کرده و عناصر و اجزای بازنمونی مؤلفه‌ها، تحت 15 مفهوم اولیه شناسایی و کدگذاری باز گردیده است؛ در مرحله‌ی بعد هر کدام از معیارهای ماندگاری، در ذیلِ هر یک از پدیدارهای دو‌گانه‌ی روح مکان و حس مکان (هویت مکان، وابستگی به مکان و دلبستگی به مکان)، در چند سطح پدیدارشناختی و با استفاده از کدگذاری‌های محوری و گزینشی، مورد تفسیر و تعیین موضوع قرار گرفته است. نهایتاً 7 مقوله‌ی عمده‌ی تأثیرگذار: خاطره‌انگیزی برای افراد؛ هویتمند بودن فضای بازار؛ انعطاف‌پذیر بودن آن و انطباق با نیازهای افراد در دوره‌های تاریخی (در نظر داشتن نیازهای زمانی و مکانی)؛ داشتن عملکرد چندمنظوره؛ وجود انواع نشانه‌ها در فضای بازار و دسترسی مناسب به کارکردهای مختلف؛ تأکید بر انواع مراودات اجتماعی، اقتصادی و ...؛ و چیدمان فضایی مناسب ساختمان‌ها با مناظر مناسب بر ماندگاری معماری بازار شناسایی و تدوین شده است. در مرحله‌ی پایانی، با یکپارچه کردن، مقایسه، و تعمق پیرامون مقولات به دست آمده در مراحل قبلی، یک مقوله‌ی هسته تحت عنوانِ «خاطره‌انگیزی و ایجاد حس تعلق به فضا در مجموعه‌ی بازار و همچنین توسعه‌ی عملکردی در محور خطی و دوره‌ای روبه پیشرفت در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، معنوی و حفظ گذشته‌ی تاریخی» به عنوان عامل اصلی ماندگاری معماری بازار تبریز بر اساس رویکرد پدیدارشناسی انتخاب گردیده است.

ماندگاری, معماری, پارادایم پدیدارشناسی, روح مکان, بازار تاریخی تبریز