نظامعلی صالحی - دانشجوی دکترای جغرافیای سیاسی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
تهمینه دانیالی - استادیار جغرافیای سیاسی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران .
محمد اخباری - دانشیار جغرافیای سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده تحولات سال 1991 میلادی در اتحاد جماهیر شوروی سابق که به جدا شدن کشورهای مشترک المنافع انجامید، جمهوری اسلامی ایران را در یک وضعیت استراتژیک جدید قرار داد و بسترهای جدید و مناسبی را در جهت برقراری تعامل و آینده‏نگری پیش روی جمهوری اسلامی ایران قرار داد که از جمله مهم‌ترین مؤلفه‌های آن عبارت‌اند از بحث رژیم حقوقی دریای خزر و تأثیر این دریا بر کشورهای ساحلی و نیز برنامه‏های راهبردی جمهوری اسلامی ایران و برنامه‏های کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت در راستای منافع ملی و اتخاذ روشی منطقی و معقول با دیپلماسی فعال و خنثی نمودن نفوذ کشورهای فرامنطقه‏ای. لذا با توجه به مطالب یاد شده، بسیاری از صاحب ‌نظران علوم راهبردی معتقدند، توسعه همکاری منطقه‏ای و بین‌المللی ایران و کشورهای آسیای مرکزی از اهمیت زیادی برخوردار است. هدف این مقاله بررسی و تبیین تعاملات ایران با ترکمنستان و کشورهای آسیای مرکزی است. سوال اصلی مقاله این است که مهم ترین فرصت‌ها و تهدیدات تعاملات ایران با ترکمنستان و کشورهای آسیای مرکزی کدام اند؟ در این پژوهش از روش سوات برای تحلیل موضوع پژوهش استفاده می­شود در این راستا اهداف جمهوری اسلامی ایران در راستای توسعه همکاری با کشورهای آسیای مرکزی که دسترسی آن‌ها به جهان آزاد و به ویژه آب‌های گرم که تنها از طریق ایران میسر است و خاک کشورمان به‌عنوان دروازه‏ی ورود این کشور به موارد پیش گفته محسوب می‏شود مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد؛ که این بررسی عبارت‌اند از: شناخت کشورهای آسیای مرکزی در ابعاد گوناگون اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حتی نظامی بررسی منافع کشورهای منطقه‏ای و فرامنطقه‏ای در توسعه همکاری با آسیای مرکزی، تبیین منافع ملی جمهوری اسلامی ایران در عرصه‏های گوناگون در روابط با آسیای مرکزی و برعکس و شناخت فرصت‏ها و چالش‏ها، تحولات آتی مؤثر بر امنیت ملی و نتیجه‌گیری و تبیین اهداف در جهت توسعه همکاری ایران و کشورهای آسیای مرکزی به ویژه ترکمنستان که دارای مرزهای طولانی خاکی و آبی با ایران است و با توجه به فرصت‏ها، تهدیدات و موانع، نتایج تحقیق نشان دهنده‏ی آن است که می‏توان با تبیین اهداف مناسب و برنامه‏های صلح و منطقی از قبیل: حسن هم‌جواری، توسعه تعاملات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و تقویت انگیزه‏های ملی بر مبنای هویت اسلامی، همکاری ایران در زمینه‏های مختلف و ایجاد بسترهای لازم با کشورهای آسیای مرکزی بخصوص کشور همسایه‏ی شمالی ایران یعنی ترکمنستان را توسعه داده و در راستای تأمین امنیت و منافع ملی به نحو شایسته و منطقی اقدام کرد.  

واژگان کلیدی: آسیای مرکزی, همکاری‌های راهبردی, جمهوری اسلامی ایران, همکاری‏های منطقه‌ای