معصومه یگانه فر - دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان
عاطفه زارعی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان

مقدمه: به‌منظور تحلیل کیفی و کمّی محتوای متون مجموعه‌سازی علم اطلاعات و دانش‌شناسی در ایران، منابع موجود از آغاز پیدایش متون مجموعه‌سازی تا ابتدای دهه 90، شناسایی، مقوله‌بندی و مورد بررسی قرار گرفته است. روش­‌شناسی‌: مقاله مروری تحلیلی حاضر، به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از تحلیل محتوای متون، انجام گرفته است. به این منظور، عبارت‌ها و کلیدواژه‌هایی همچون «مجموعه‌سازی در کتابخانه‌ها»، «انتخاب و تهیه مجموعه کتابخانه»، «مجموعه‌گستری»، «تهیه و سفارش کتاب»، «گزینش کتاب»، «خط‌‌مشی کتابخانه»، و «مجموعه‌سازی در کتابخانه‌های ایران»، در تمامی پایگاه‌های علمی ایران در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، مورد جست‌وجو قرار گرفت و در نهایت، بر اساس متون بازیابی‌ شده، سه دسته عمده، یعنی کتاب‌ها، مقاله‌ها و پایان‌نامه‌های این حوزه در طی 5 دهه، 40، 50، 60، 70، و 80، مقوله‌بندی و در هر دهه با توجه به مؤلفه‌های موضوعی موردنظر در این پژوهش، تحلیل محتوا شد. یافته‌ها: در مجموع بیش­تر آثار منتشرشده (58/40)، به موضوع نیازسنجی اختصاص دارد. پس از آن به ترتیب موضوعات فناوری‌ها (66/26 درصد)، ابزارهای انتخاب (20/18 درصد) و خط‌مشی‌ها (61/14 درصد) مورد توجه نویسندگان حوزه مجموعه­‌سازی بوده است. حدود نیمی از کل آثار منتشرشده در حوزه مجموعه­‌سازی در 5 دهه اخیر، مربوط به مقاله­هاست (195 اثر). 119 اثر (52/30 درصد) مربوط به پایان‌نامه­‌هاست و 76 اثر (48/19 درصد) نیز کتاب­‌های منتشرشده در این حوزه را شامل می‌­شود. بیش­تر کتاب‌های انتشاریافته در حوزه مجموعه­‌سازی تألیفی هستند و مقاله­‌های انجام شده در این حوزه، بیش­تر به نیازسنجی و ارزیابی منابع و مجموعه‌­های کتابخانه­‌های مختلف اختصاص دارد. به نظر می‌رسد نتایج تمامی پایان‌نامه‌های انجام‌شده در این حوزه، به‌صورت مقاله علمی منتشر نشده است. نتیجه‌­گیری: نتایج این پژوهش که منتج به اطلاع از چگونگی انجام پژوهش‌ها و آثار منتشرشده در این حوزه خواهد شد، ضمن پی بردن به فرصت‌ها و پر نمودن شکاف‌های موجود در حوزه مجموعه‌سازی، می‌تواند همچون نقشه راه پژوهشگران، مؤلفان و ناشران عمل کند. هم‌چنین، بازخورد این تحلیل‌ها و ارزیابی‌ها، با نشان دادن نقاط قوت و ضعف وضعیت موجود، موجب ارتقاء کمی و کیفی مطالعات و نیز انتشارات و تناسب آن‌ها با نیازهای آموزشی و پژوهشی در این حوزه خواهد شد.

کلیدواژه‌ها: تهیه و سفارش کتاب, خط‌مشیء کتابخانه, گزینش کتاب, مجموعه‌سازی, مجموعه‌گستری