زهرا بیگم تقوی - Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran
کمال رهبری‎منش - Faculty Member of the Department of Architecture, Islamic Azad University, Qazvin Branch
مریم ارمغان - Faculty Member of the Department of Architecture, Islamic Azad University, Qazvin Branch

 ابتدایی‌ترین و اصیل‌ترین صورت مسکن انسان‌های یکجانشـین، مسـکن روسـتایی است که به­دنبال تغییر در شیوه کوچ‌نشینی عموماً بر پایه کشاورزی و دامداری، رشد و گسترش­یافته است و بیانگر مفهوم تداخل گسترده کار و معیشت، سکونت و عدم وجود تفکیک زمانی فعالیت‌ها در نظام زندگی روستایی است. در دهه‌ی 40 در ایران، اصلاحات ارضی به‌عنوان مقطعی سرنوشت‌ساز، مبـدأ تحـولات عمده‌ای در اقتصاد، روابـط اجتمـاعی، مهـاجرت، اشـتغال، توسعه‌ی شهرنشینی قرار گرفت و آغـازی بر دگرگـونی در شـکل کالبـدی مسکن روستاها بود. سه منشأ بنیادی از امور غیراقتصادی- تغییر در توانمندی جوامع، تغییر در فناوری و تغییر در نهادهای عمومی جامعه- در شکل‌گیری تحولات اقتصادی تأثیرگذارند. این پژوهش به­دنبال فهم و تبیین فرآیند تحولات اقتصادی و چگونگی تأثیر آن بر مسکن روستایی است. در این پژوهش که از نوع توصیفی- تحلیلی می‌باشد با بررسی‌های میدانی و مطالعه اسنادی- کتابخانه‌ای در نظریات صاحب‌نظران این نتیجه حاصل گردید که: فرآیند تحولات اقتصادی توانسته است تنها باعث بهبود فضاهای زیستی و افزایش امکانات و تسهیلات آسایشی روستانشینان گردد، ولی فضاهای تولیدی معیشتی در مسکن روستایی به‌عنوان حلقه‌ای از نظام تولید، در طی این سال‌ها مغفول مانده­است و در سازمان‌دهی فضائی مسکن روستایی در حوزه معیشتی، تنها به فضاهایی مانند انبار و طویله اشاره شده­است، درحالی‌که عرصه در مسکن روستایی باغ، باغچه و زمین زراعی را نیز شامل می‌شود که مهم‌ترین بخش خانه روستایی به‌حساب می‌آید. این امر سبب شده کالبد سکونتگاه‌های روستایی به‌واسطه تغییر در الگوهای رفتاری معیشتی ساکنین، به­سمت مسکن شبه­شهری و اقتصاد روستایی از یک اقتصاد تولیدی به­سمت اقتصاد مصرفی حرکت نماید؛ بنابراین لزوم به‌کارگیری عناصر کشاورزی (باغ، مزرعه، مرتع و دامداری) در معماری مسکن روستایی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر می‌نماید.     کلمات کلیدی: مسکن روستایی، اقتصاد، کشاورزی، رویکرد تولیدی- معیشتی.ابتدایی‌ترین و اصیل‌ترین صورت مسکن انسان‌های یکجانشـین، مسـکن روسـتایی است که به­دنبال تغییر در شیوه کوچ‌نشینی عموماً بر پایه کشاورزی و دامداری، رشد و گسترش­یافته است و بیانگر مفهوم تداخل گسترده کار و معیشت، سکونت و عدم وجود تفکیک زمانی فعالیت‌ها در نظام زندگی روستایی است. در دهه‌ی 40 در ایران، اصلاحات ارضی به‌عنوان مقطعی سرنوشت‌ساز، مبـدأ تحـولات عمده‌ای در اقتصاد، روابـط اجتمـاعی، مهـاجرت، اشـتغال، توسعه‌ی شهرنشینی قرار گرفت و آغـازی بر دگرگـونی در شـکل کالبـدی مسکن روستاها بود. سه منشأ بنیادی از امور غیراقتصادی- تغییر در توانمندی جوامع، تغییر در فناوری و تغییر در نهادهای عمومی جامعه- در شکل‌گیری تحولات اقتصادی تأثیرگذارند. این پژوهش به­دنبال فهم و تبیین فرآیند تحولات اقتصادی و چگونگی تأثیر آن بر مسکن روستایی است. در این پژوهش که از نوع توصیفی- تحلیلی می‌باشد با بررسی‌های میدانی و مطالعه اسنادی- کتابخانه‌ای در نظریات صاحب‌نظران این نتیجه حاصل گردید که: فرآیند تحولات اقتصادی توانسته است تنها باعث بهبود فضاهای زیستی و افزایش امکانات و تسهیلات آسایشی روستانشینان گردد، ولی فضاهای تولیدی معیشتی در مسکن روستایی به‌عنوان حلقه‌ای از نظام تولید، در طی این سال‌ها مغفول مانده­است و در سازمان‌دهی فضائی مسکن روستایی در حوزه معیشتی، تنها به فضاهایی مانند انبار و طویله اشاره شده­است، درحالی‌که عرصه در مسکن روستایی باغ، باغچه و زمین زراعی را نیز شامل می‌شود که مهم‌ترین بخش خانه روستایی به‌حساب می‌آید. این امر سبب شده کالبد سکونتگاه‌های روستایی به‌واسطه تغییر در الگوهای رفتاری معیشتی ساکنین، به­سمت مسکن شبه­شهری و اقتصاد روستایی از یک اقتصاد تولیدی به­سمت اقتصاد مصرفی حرکت نماید؛ بنابراین لزوم به‌کارگیری عناصر کشاورزی (باغ، مزرعه، مرتع و دامداری) در معماری مسکن روستایی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر می‌نماید.  

Rural Housing, economy, agriculture, livelihood-production approach., مسکن روستایی, اقتصاد, کشاورزی, رویکرد تولیدی- معیشتی.