علیرضا کوچکی - دانشگاه فردوسی مشهد
پرویز رضوانی مقدم - دانشگاه فردوسی مشهد
اشکان عسگری - دانشگاه فردوسی مشهد
رضا رستمی - دانشگاه فردوسی مشهد

به‌منظور شناسایی گونه‌های گیاهان زراعی فراموش شده و بررسی علل خروج این گیاهان از نظام‌های زراعی ایران مطالعه‌ای در سطح استان-های کشور و نیز براساس طبقه بندی اقلیمی در سال 1392 به اجرا در‌آمد. اجرای پژوهش در دو بخش مطالعات اسنادی و میدانی دنبال شد. گیاهان شناسایی شده بر اساس درجه‌ فراموشی یا کاهش سطح زیرکشت به دو دسته‌ گیاهان کم بهره‌برداری شده و فراموش شده تقسیم‌بندی شدند. 16 گیاه کم بهره‌برداری شده متعلق به 12 خانواده‌ گیاهی و سه گیاه فراموش شده متعلق به دو خانواده‌ گیاهی تفکیک و دلایل فراموشی، سابقه‌ تاریخی کشت آن‌ها در ایران و نیز موقعیت و سطح زیر کشت کنونی آن‌ها مورد بحث قرار گرفت. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به منداب (Eruca sativa L.)، خشخاش (Papaver somniferum L.) و وسمه (Indigofera tinctoria L.) اشاره کرد. جایگزینی این گونه‌ها به وسیله‌ گونه‌های جدید و توان رقابتی کمتر آن‌ها در مقایسه با گیاهان اصلاح شده با عملکرد بالا، تغییرات عمده در سبد غذایی و الگوی مصرف، مسائل اجتماعی- اقتصادی و سیاسی و نیز محدودیت‌های اعمال شده به‌دلیل گاهاً کاربرد‌های سوء برخی گونه‌ها از جمله دلایل فراموش شدن و یا کاربرد محدود این گیاهان ارزیابی شد. در این میان جایگزینی به وسیله‌ گونه‌های جدید و نیز پیشرفت‌های فنی در تولید دارو و فرآورده‌های صنعتی شیمیایی به‌عنوان دلیل عمده فراموشی گیاهان با مصرف صنعتی مورد تأکید قرار گرفت.

تغییر اقلیم, گونه‌های جدید, مواد شیمیایی