امیر محسنی - دانشگاه تبریز
ندا محسنی - دانشگاه فردوسی مشهد
سید رضا حسین زاده - دانشگاه فردوسی مشهد

آلودگی­های زیست‌محیطی از مهم­ترین عوامل مؤثر بر تخریـب و تنزل کیفیت بیوسفر و اجزای آن محسوب شده و در ایـن میـان فلزات سنگین از دیدگاه‌های زیستی، اکولوژیکی و سلامتی بشـر از اهمیت ویژه­ای برخوردارند. این پژوهش با هدف بررسی روند تغییرات غلظت عناصر سرب، کادمیوم، مس و روی در خاک­های تحت کشت اطراف معدن سرب و روی زنجان و همچنین احتمال خطرپذیری (HQ) به بیماری­های مرتبط با این عناصر از طریق مصرف محصول مورد نظر صورت پذیرفت. بدین منظور 4 فاصله مکانی مختلف انتخاب (10، 20، 30 و 40 کیلومتر فاصله از معدن) و از هر محدوده 3 نمونه خاک و 10 نمونه گیاه گندم برداشت شد. عصاره­های نمونه­های خاک با استفاده از DTPA و اسید نیتریک 4 مولار و عصاره­های گیاه با استفاده از اسید نیتریک 65% استخراج و غلظت فلزات با دستگاه جذب اتمی اندازه­گیری شد. نتایج نشان داد غلطت کل و قابل دسترس هر چهار عنصر در خاک و همچنین غلظت این عناصر در دانه گندم با افزایش فاصله از معدن کاهش یافت. بیش‌ترین غلظت سرب (3/59 میلی­گرم بر کیلوگرم)، کادمیوم (3/1 میلی­گرم بر کیلوگرم)، مس (8/48 میلی­گرم بر کیلوگرم) و روی (7/79 میلی­گرم بر کیلوگرم) از دانه برداشت شده از فواصل 10 کیلومتری از معدن و کمترین غلظت این عناصر از دانه برداشت شده از فاصله 40 کیلومتری از معدن و به ترتیب برابر 8/31، 2/0، 7/2 و 2/37 میلی­گرم بر کیلوگرم به دست آمد. نتایج احتمال خطر­پذیری به بیماری­های غیرسرطانی برای هر یک از عناصر با فاصله از معدن نشان داد که مقادیر احتمال خطر­پذیری به بیماری­ برای عناصر سرب، کادمیوم، مس و روی با افزایش فاصله از معدن کاهش یافت. همچنین به استثناء عنصر سرب، مقادیر خطر­پذیری در هر چهار منطقه مورد مطالعه کمتر از 1 بود. این نتایج نشان­دهنده این است مصرف‌کنندگان این محصولات در محدوده امن از نظر تأثیرات سوء بیماری‌های غیرسرطانی ناشی از غلظت بالای سرب قرار نخواهند گرفت. همچنین علی­رغم پایین بودن مقادیر HQ عناصر روی، مس و کادمیوم، احتمال افزایش این مقادیر در سال­های آتی برای این عناصر، به­ویژه عناصر کادمیوم و مس وجود خواهد داشت؛ بنابراین می­بایست توجه زیادی به مصرف و کشت در اطراف مناطق صنعتی، صورت گیرد.

ضریب خطر, فلز سنگین, مخاطره زیست محیطی, اکوسیستم های کشاورزی