مهدی مهدیزاده کاریزکی - دانشگاه فردوسی مشهد
امین علیزاده - دانشگاه فردوسی مشهد
حسین انصاری - دانشگاه فردوسی مشهد
هادی معماریان خلیل آباد - دانشگاه بیرجند

پوشش زمین و کاربری اراضی از مهم‌ترین عوامل هیدرولوژیکی در حوضه‌های آبخیز می‌باشند؛ زیرا در کیفیت و حجم کل رواناب نقش مؤثری دارند. بررسی میزان افزایش، کاهش، انتقال و ثبات بین کاربری‌ها درک بهتری از نحوه تغییرات پوشش و کاربری اراضی یک منطقه می‌دهد. این تحقیق تغییرات را در میان کلاس‌های طبقه‌بندی شده کاربری اراضی حوضه آبخیز سد کارده (شمال‌شرق ایران) ارزیابی و شدت آن‌ها را در سه بعد زمان، طبقه و شدت انتقال تحلیل می‌کند. با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و بررسی‌های میدانی، منطقه مورد مطالعه در سال‌های 1987، 1998، 2008 و 2016 به پنج طبقه مرتع، زراعت آبی و باغات، زراعت دیم، برون‌زدگی سنگی بدون پوشش و مناطق مسکونی طبقه‌بندی شد. تحلیل شدت تغییرات کاربری‌ها براساس روش ریاضی ابداعی آلدویک و پنتیوس‌(2012) که شدت‌های مشاهداتی را با شدت یکنواخت مقایسه می‌کند، انجام شد. برای هر بازه زمانی، جدول تقاطعی ایجاد شد و شدت تغییرات هر کاربری در سه بعد زمان، طبقه و انتقال بررسی شد. نتایج نشان داد که بیشترین میزان تغییرات کاربری اراضی مربوط به سه کاربری مرتع، زراعت آبی و دیم بوده و در بازه زمانی 1998-1987 رخ داده است، اما شدت این تغییرات در بازه زمانی 2016- 2008 بیشتر بود. در تمامی دوره‌ها کاربری مرتع به‌عنوان یک پتانسیل در تبدیل به سایر کاربری‌ها نقش مؤثر داشته و تغییرات کاربری‌ها الگوی منظمی نداشتند. در اثر تغییرات شدید و غیراصولی تبدیل کاربری مرتع به اراضی زراعی دیم و آبی و بالعکس، کاربری بدون پوشش 4 درصد افزایش نشان داد. نتایج نشان می‌دهد که همانند سایر مناطق مشابه در کشورهای درحال‌توسعه، تغییرات کاربری اراضی با رشد جمعیتی، شرایط اقلیمی و اقتصادی کشور مرتبط است و می‌تواند بر منابع طبیعی تأثیر مخرب بگذارد.

کاربری اراضی, پوشش, طبقه‌بندی, شدت تغییرات, حوضه آبخیز