غلام حسن جعفری - استادیار گروه جغرافیا دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.
هژیر محمدی - کارشناس ارشد هیدروژئومورفولوژی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

غالب ژئومورفولوژیست­ها تلاش نموده­اند شکل تغییر و تحول ناهمواری‌ها را در ‌روندی قابل پیش‌بینی تبیین کنند. با این وصف همواره مواردی در طبیعت یافت می‌شود که چنین نظمی را در چارچوب‌های تعریف ‌شده، نقض می‌نمایند. مورفولوژی حوضه‌ها و شبکه‌های رودخانه‌ای در پاسخ به تغییرات محیطی، متحول می‌شود. شواهد توالی چهار ژئونرون بیجار، زنجان، میانه و طارم در حوضۀ قزل‌اوزن و اتصال آن‌ها به‌وسیلۀ نرون‌های ماهنشان، هشتچین و میانه- طارم دال بر این است که هرکدام از آن‌ها به‌صورت حوضه‌های مستقل بوده‌اند. مستقل بودن هر یک از ژئونرون‏ها با توجه به سلول‌های اقلیمی، لیتولوژیکی، تکتونیکی و ژئومورفولوژیکی قابل‌ردیابی است. به این منظور، با استفاده از DEM 30*30 لایه توپوگرافی حوضۀ قزل‌اوزن استخراج گردید. با استناد به نقشه­های 1:100000 و 1:250000 زمین‌شناسی، لایه‌های لیتولوژی و گسل و به کمک نقشه‌های توپوگرافی 1:50000 لایۀ آبراهه‌ها رقومی گردید. مناطق استراتژیک با ترسیم نقشه‌های لیتولوژی، هم‌بارش، هم‌دما، توپوگرافی، خط تعادل آب‌ویخ کواترنری و گسل در مسیر رودخانۀ اصلی مشخص گردید. از روش رایت برای برآورد ارتفاع برف مرز دائمی کواترنری استفاده شد. در منطقۀ بیجار، نزدیک سرچشمۀ قزل‌اوزن، 6 زیرحوضه وجود دارد که شبکۀ آبراهه‌ای همگرای سطحی دارند، چنین عملکردی نشان از ژئونروتیکی حوضه دارد که بحث داشتن سطح اساس محلی برای شبکۀ رودخانه‌های قزل‌اوزن را به میان می‌آورد. شبکۀ ژئونروتیکی حوضۀ ناشی از اثرگذاری عوامل مختلفی است که از تمرکز آن عوامل در یک مکان به‌عنوان سلول یادشده است. توزیع سلول‌های آب و هوایی بستگی به سلول‌های ژئومورفیکی دارد و تجدید ماده و انرژی را برای حوضه قزل‌اوزن به ارمغان آورده است. توزیع سلول‌های لیتولوژیکی و تکتونیکی بیشتر بر رفتار رودخانه اثر گذاشته و موجب فرسایش خط یا خط در سطح رودخانه شده است.

ژئونرون, سلول لیتولوژیکی, فرسایش خطی, تحلیل برنده, اسارت, حوضۀ آبی قزل‏اوزن