رحمان مشتاق مهر - استاد دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، آذربایجان، ایران
احمد گلی - استاد دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، آذربایجان، ایران
فرهاد محمدی - دکتری دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، آذربایجان، ایران

بررسی شیوة گزینش واژه در سخن سعدی نشان می‌دهد که واژه‌های کلیدی در جمله یا بیت معمولاً با هم مرتبط هستند و بر هم تأثیر می‌گذارند. معیار سعدی در انتخاب واژه، تناسب در معنای کلّی و عام در جایگاه همگرایی کلمات است؛ حتی انگیزۀ او در استفاده از استعاره، تشبیه و ترکیبات دارای معنای کنایی نیز تاحدّی رعایت همین تناسب و هماهنگی بین واژه‌ها در محور همنشینی است. سعدی هنرمندانه از شگردهای زبانی خاص برای پرهیز از تکرار واژه در یک معنا و مفهوم بهره می‌برد و افزون‌بر تناسب در گزینش واژه به این نکته نیز توجه دارد. در این نوشتار نخست موضوع ترادف و چند شگرد زبانی بررسی می‌شود؛ از آن جمله است: استعاره، مجاز، تغییر صورت صرفی واژه و معادل عربی کلمه که سعدی برای پرهیز از تکرار از آنها بهره می‌برد. در ادامه با ذکر نمونه‌هایی تناسب و هماهنگی بین واژه‌ها در سخن سعدی بررسی خواهد شد.

سعدی, گزینش واژه, تناسب, تکرار, ترادف, استعاره, مجاز