نجمه حسینی سروری - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان، ایران

در این پژوهش، دو داستان سندبادنامه و بختیارنامه مقایسه می‌شود. علت این مقایسه، شباهت ساختاری و نیز تفاوت‌های معنادارِ دو اثر در چگونگی کنش‌ها و نقش شخصیت‌ها و ارتباطِ میان آنهاست. مبنای این بررسی، نظریۀ گریماس و الگوی ارتباطی شخصیت‌های داستانی اوست. این الگو این امکان را فراهم‌ می‌آورد تا به‌طور نظام‌مند، میزان مشارکت اشخاص داستان در وقوع رویدادها و نیز نقش انگیزه و ارادۀ آنها در وقوع کنش‌ها و رخدادها دریافته شود. نتایج این بررسی نشان می‌دهد سندبادنامه داستانِ شخصیت‌های کنشگر و ارادة آنهاست؛ اما بختیارنامه داستانِ قضا و قدر و سلطۀ بی‌چون‌وچرای آن در زندگی اشخاص داستان و روابط میان آنهاست و اینکه در این جهانِ دستخوشِ سرنوشت، زنان بیش از مردان مقهور قدرت سرنوشت و نیز نقش‌آفرینی مردان هستند. اگر پذیرفته شود اثر ادبی و به‌ویژه داستان‌های عامیانه‌ای که ساخت و پیرنگی ساده دارد، بازتاب محیط اجتماعی دورة تولیدِ اثر است، ناگزیر باید گفت بختیارنامه به دورانی تعلق دارد که تقدیر در آن، قدرتی یکّه‌تاز است؛ دورانی که زنان بیش از گذشته به حاشیه رانده شده‌اند.

سندبادنامه, بختیارنامه, نظریۀ گریماس, شخصیت, نقش‌های روایی