جمیله علم الهدی - دانشیار دانشگاه شهید بهشتی
فاطمه هدائی - طلبه سطح ۲ حوزه علمیه قدسیه بهشهر
عاتکه قاسم زاده - دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران

هدف این پژوهش، شناخت مفهوم هیجان و ارتباط آن با رشد و ارائه الگوی مفهومی از مسیر هیجان با توجه به آیات قرآن کریم، تفسیر المیزان و اصول حکمت متعالیه است. روش این پژوهش، تحلیل مفهومی است. یافتهها نشان میدهد که قلب آدمی جایگاه هیجان است و قساوت قلب میتواند در عدم دریافت عواطف و ادراک معانی حق موثر باشد. همچنین برخی از هیجانها مربوط به مقام ادراک و بعضی در مقام اظهار و عمل بروز مییابند. برخی از انواع هیجان میان افراد رشدیافته و غیر آن یکسان هستند؛ در حالی که برخی از هیجانها تنها به گروه خاصی از افراد اختصاص دارند. بنا بر آیات و تفاسیر، شدت هیجان با توجه به نوع هیجان، در پارهای از موارد نشانه رشدیافتگی، و در پارهای دیگر نشانه عدم رشدیافتگی است. همچنین هیجانها از عوامل حفظ نفس هستند و در تعالیم اسلامی، حفظ نفس مربوط به حیات دنیوی و اخروی است. به نظر میرسد در زمینه بروز و کنترل هیجان علاوه بر دو صورت هوشیار و ناهوشیار، صورت سومی نیز قابل تصور است که خداوند به واسطه رسیدن فرد به مقام ایمان و تقوا و مانند آن، هیجانی را به فرد افاضه و یا در او کنترل مینماید و در مقابل، برخی هیجانات منفی را بر کفار و مشرکان وارد مینماید که در حقیقت، نتیجه کفر و شرکی است که ورزیدهاند.

هیجان, کنترل هیجان, بروز هیجان, انفعالات نفس, عواطف