مرتضی دلاوری - گروه زمینشیمی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
راضیه مرادی - گروه زمینشیمی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
امیرعلی طباخ شعبانی - گروه زمینشیمی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

سنگهای آتشفشانی منطقه کجید (جنوب لاهیجان) در دامنه شمالی البرز رخنمون دارند. بیشتر این سنگها ساختار بالشی نشان میدهند و با سری دایکهای قطعکننده همراه هستند. برپایه، روابط سنگچینهای و سنگ‏آهکهای پلاژیک میانبالشی، این سنگهای آتشفشانی به سن کرتاسه پسین هستند. بیشتر سنگهای آتشفشانی منطقه کجید ترکیب بازیک دارند (الیوینبازالت و بازالت) و شمار کمی از آنها نیز در ترمهای جدایشیافتهتر (مانند: تراکیآندزیت و داسیت) جای میگیرند. مقدار فورستریت (Fo) در فنوکریستهای الیوین از ۶۳ تا ۸۳ درصد مولی است. بلورهای کلینوپیروکسن بهصورت فنوکریست و نیز در زمینه سنگ هستند و ترکیب اوژیت تا دیوپسید دارند. مقدار Na۲O، Al۲O۳ و TiO۲ در آنها بهترتیب ۲۴/۰ تا ۶۸/۰، ۳/۲ تا ۵۳/۶ و ۱ تا ۱/۵ درصد وزنی است. افزونبر این، ترکیب کلی پلاژیوکلازها، لابرادوریت (An = ۵۱-۶۸ درصد مولی) است. دادههای بهدستآمده از کاربرد روشهای دمافشارسنجی گوناگون برای کلینوپیروکسن، پلاژیوکلاز و الیوین با یکدیگر همخوانی خوبی نشان میدهند. بررسیهای دماسنجی گوناگون بازه دمایی نزدیک به ۱۱۰۰ تا ۱۲۵۰ درجه سانتیگراد را نشان میدهند و با دمای مذابی بازیک همخوانی دارند. افزونبر این، فشارسنجی کلینوپیروکسن و پلاژیوکلاز برای فنوکریستها (۴ تا ۸ کیلوبار) و بلورهای زمینه سنگ (کمتر از ۵ کیلوبار) نیز بهترتیب با ژرفای پوسته میانی- زیرین و پوسته بالایی همخوانی دارد. برپایه شیمی کلینوپیروکسن، مذابها ترکیب بازالت آلکالن داشته و در پهنه ماگمایی- زمینساختی درونصفحهای (کافت درونقارهای) پدیدآمدهاند. حجم بزرگی از فورانهای بازالتی کرتاسه پسین در البرز شمالی چهبسا با آنومالی چشمگیر دمایی در گوشته همراه با بالاآمدن سستکره و فعالیت نقطه داغ/ پلوم گوشتهای در ارتباط بوده است.

شیمی کانی, دما- فشارسنجی, بازالت, کرتاسه, البرز