سمیه موسویان - پژوهشگر دکتری معماری، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
بهناز امین زاده گوهرریزی - استاد گروه شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
آزاده شاهچراغی - دانشیار گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

بیان مسئله: تنوع نگرشهای موجود در پژوهشهای مختلف زیباییشناسی معماری به موضوعی میانرشتهای و پیچیده مبدل شده که در حال توسعه ایدههای نظری جدید بر مبنای حوزهای وسیع است. به طوریکه از دهه ۷۰ میلادی تاکنون، جنبهها و اصول زیباییشناسی عمدتا براساس دیدگاههای نظری و تجربی مختلف در حال گسترش است و این موضوع موجب تغییر بینش پژوهشگران نسبت به قواعد کلی پیشین شده است. لذا توجه محققان به زمینههای گوناگون مسائل نظری زیباییشناسی سبب پدیدآمدن نگرشهایی جدید در خصوص جنبههای ارزیابی آثار معماری شده است، ولی با اینحال اجماع و توافق اندکی در خصوص چارچوبهای نظری و مفهومی این موضوع وجود دارد، مواردی که هنوز در بسیاری زمینهها بحثبرانگیز است. لذا در این راستا، این پرسشها مطرح میشوند که مقولههای اصلی پژوهشهای معاصر در حوزه زیباییشناسی معماری چیست؟ و چه معیارهای ارزیابی در تحلیل زیباییشناسی رویکردها به کار گرفته شدهاند؟هدف پژوهش: این پژوهش پیرامون مواضع مختلف موضوع به گونهشناسی و مقایسه تطبیقی رویکردهای مرتبط تمرکز مییابد. چراکه اهمیت شناخت این رویکردها از این واقعیت ناشی میشود که پژوهش در زمینه ایدههای زیباییشناسانه که اساسا مرتبط با موجودیت فرهنگی انسان است، امکان بازگردانی مواضع نظری به فرآیندهای عملی خلاقیت و ادراک محیط و توسعههای بیشتر را محیا میسازد. روش پژوهش: تحقیق کیفی حاضر با استفاده از یک روش توصیفی و متعاقبا تحلیل محتوای کیفی تحت رویکردی تطبیقی-تفسیری به شناسایی متغییرهای اصلی موجود در روششناسی پژوهشهای شاخص و معتبر علمی پرداخته و با استدلال منطقی سعی بر تدقیق و مقایسه مبانی بینشی و نتایج تبیینی آنها دارد. در این راستا در مجموع ۸۱ پژوهش در بازه زمانی ۱۹۸۹ تا ۲۰۱۷ در قالب کتاب و مقالات معتبر علمی از طریق موتور جستجوی گوگل اسکالر شناسایی شدند. دامنه اطلاعاتی این پژوهش معطوف به مطالعاتی است که با توجه به شالوده معرفتشناسی آنها به طور خاص موضوع زیبایی در معماری را مورد مطالعه قرار دادهاند. لذا به شیوه تمامشماری، نمونههای در دسترس به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شدند.نتیجهگیری: مفهومسازی در خصوص رویکردهای مطالعاتی زیباییشناسی معماری، باید فراتر از ترجیحات شناختی و یا ادراکی انسان و ارزیابی بلافصل یک اثر (که در یک بافت متحدالمرکز، منفعل، شی محور است) بسط یابد. لذا لزوم توسعه حوزههای روششناختی ارزیابیهای مبتنی بر «تجربه» انسان از محیط موجب میشوند تا عملا همه جوانب محیط از جمله مطلوبیت آن و ارتقا بهزیستی انسان را شامل شود. از اینرو ضرورت دارد تا نگرشهای پژوهشی از طریق رویکردهای انسانمحور و با در نظرگرفتن ادراک چندگانه و پویا در بستری از یک گفتمان زیستمحور، فعال، مشارکتی و تجربی به مطالعات زیباییشناسی در این حوزه بپردازند، چراکه مفهوم زیباییشناسی در معماری نیازمند شناخت دیدگاه عمیقی از بحث ادراک زیبایی از منظر «تجربه ادراکی» انسان است.

زیباییشناسی معماری, رویکردهای پژوهشی, انسان محوری, تجربه زیباییشناسی