مهدی سلیمانیه - دانشجوی دکتری جامعه شناسی دانشگاه تهران (پردیس البرز)
سارا شریعتی - عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
محمدرضا جوادی یگانه - دانشیار گروه جامعهشناسی دانشگاه تهران
سید مهدی اعتمادی - عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، گروه جامعهشناسی

در این پژوهش، تلاش شدهاست تا با بررسی خودزندگینامههای حوزوی منتشرشده به زبان فارسی در سالهای پس از ورود صنعت چاپ به ایران تا سال ۱۳۹۵ شمسی، آوردهها و وانهادههای این متون استخراج شده و با استفاده از روش تحلیل مضمون، مضامین اصلی، نقاط کانونی تمرکز و حاضران و غایبان این برساختهای مدون از زندگی حوزویان مشخص شود. در نهایت با استفاده از این دادهها، سنخشناسی جامعهشناختی از این خودزندگینامهها ارائه شد. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که اساتید و پدران و اجداد پدری، حاضران مشترک در غالب این خودزندگینامهها هستند. امور ماورایی و خداوند، در خودزندگینامههای متقدم به لحاظ زمانی، به صورت مستقیم در این خودزندگینامهها حضور پررنگی دارند، سپس حضوری غیرمستقیم مییابند و در دهههای اخیر، از روایت کنار گذاشته میشوند. این خودزندگینامهها از منظر حضور زنان به عنوان شخصیتهای حاضر در این برساختهها، به دو دستهی «زنگویا» و «زنمحذوف» تقسیم میشوند. همین دوگانه را در مورد اشاره یا عدم اشاره به متغیرهای اقتصادی زندگی در این خودزندگینامهها میتوان مشاهده کرد و این متون را به دو دستهی «اقتصاد محذوف» و «اقتصادگویا» تبدیل کردهاند. در جمعبندی نهایی، با اتکا به یافتههای فوق، خودزندگینامههای حوزوی به دو سنخ کلی «خودزندگینامههای عزلتی» و «خودزندگینامههای اجتماعی» تقسیم شدهاند. خویشتن خودزندگینامهای ارائهشده در خودزندگینامههای عزلتی، در دایرهی محدود آموزش، عبادت و خانوادهای مردانه محدود میماند و خویشتن هویدا در خودزندگینامههای اجتماعی، در پیوند با وقایع اجتماعی و شبکهای گستردهتر از کنشگران و وقایع تصویر میشود. خویشتن حوزوی که تنها «حوزوی» نیست بلکه وجودی اجتماعی است که حوزوی «نیز» هست.

جامعهشناسی زندگینامهای, حوزویان, خودزندگینامه, جامعهشناسی تشیع, سنخشناسی