سیامک ذبیحی - دانشجوی دکتری گروه اقتصاد، ترویج و آموزش کشاورزی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
سید جمال فرج اله حسینی - دانشیار گروه اقتصاد، ترویج و آموزش کشاورزی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
سید مهدی میردامادی - دانشیار گروه اقتصاد، ترویج و آموزش کشاورزی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

شکلگیری روستاها، نخستین هستههای مدنیت و فعالیت، به عوامل محیطی مرتبط است؛ اما تداوم حیات اقتصادی و اجتماعی آنها در گذر زمان درنتیجه تحولات گسترده و پرشتاب پیامد مدرنیته و برنامهریزیهای توسعهای نامتوازن با چالشهای اساسی مواجه شده است. نابسامانیهای جمعیتی و ساختار نیروی انسانی روستاها و در پی آن افول کارکردهای اقتصادی بهویژه درزمینه کشاورزی، عمدهترین چالشهای هویتی جوامع و مناطق روستایی به شمار میآید. پژوهش حاضر به تحولات هویت روستایی استان مرکزی با تاکید بر ساختارهای جمعیتی با استفاده از ارزیابیها و مدلسازیهای آماری توجه داشته است. برای این منظور تمامی روستاهای دارای بیش از ۲۰ خانوار استان در دو سرشماری ۱۳۷۵ و ۱۳۹۰ مطالعه شدند و با استخراج همه متغیرهای جمعیتی مشابه در دو مقطع، شاخصهای دموگرافیکی متعددی برای هرکدام از این مقاطع تعریف و محاسبه شد. پس از توصیف آماری و ارزیابی توزیع شاخصها، مدلسازی هویت دموگرافیک مناطق روستایی استان در دو مقطع با روش معادلهیابی ساختاری و مبتنی بر رویکرد خودگردانسازی انجام شد. بعد خانوار، میزان جوانی (شاخص ورتهایم)، میزان سالخوردگی، نسبت بستگی، میزان باسوادی و اشتغال، شاخصهایی مشترک در مدلهای ساختاری نهایی و معتبر هر دو مقطع بودهاند. مقایسه آمارههای توصیفی و همچنین ضرایب مسیر شاخصها در برآورد ساختاری سازههای هویت دموگرافیک درمجموع نشان میدهد شاخصهای بعد خانوار، جوانی جمعیت و میزان باسوادی، تعیینکنندههایی موثر در هویت دموگرافیک مناطق روستایی استان مرکزی در هر دو مقطع بودهاند. درمقابل سالخوردگی جمعیت در هر دو مقطع و با شدتی بهمراتب بیشتر در سال ۱۳۹۰، ساختار و هویت جمعیتی را تضعیف و تهدید کرده است. نسبت بستگی با وضعیتی متعادل و منطقی در سال ۱۳۷۵ نقش مثبت و موثری در ساختار جمعیتی روستاهای استان داشته است؛ ولی در سال ۱۳۹۰ با فاصلهگرفتن از این وضعیت، نقش و تاثیری متضاد پیدا کرده است.

روستاییبودن, مناطق روستایی, هویت دموگرافیک, استان مرکزی