وحید سبزیانپور - استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی، کرمانشاه
وجیهه سروش - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی، کرمانشاه

جاحظ از جمله نویسندگان عرب است که در آثار خود توجه ویژه­ای به ایرانیان، آیین و رسوم ایرانی، پادشاهان ساسانی و سخنان حکیمانه آنها داشته است، به گونه­ای که به سهولت می­توان دریافت که فرهنگ ایرانی از نظر او قابل احترام و گاه برتر از فرهنگ عربی است. جاحظ به وضوح اعتراف می­کند که عرب­ها آیین کشورداری و سیاست را از ایرانیان آموختند. میزان و معیار درستی و صحت هر موضوع را خواست و اراده شاهان می­داند و به همین سبب در ابتدای بسیاری از موضاعات خود می­گوید: از اخلاق شاهان این است که... بر شاهان جایز نیست که... از حقوق شاهان این است که... در این نوشتار به دیدگاه­های مختلف وی درباره ایرانیان و پادشاهان ساسانی، آداب و رسوم، آداب پوشاک، خوراک، مجالس خوشگذرانی، حکمت­ها و... پرداخته شده است. چنانکه وی در آغاز هر باب از کتابش که به موضوعی خاص اشاره دارد، ابتدا به توضیحی کلی درباره آن می­پردازد و سپس به ذکر دیدگاه­های ایرانیان و پادشاهان ساسانی در آن موضوع خاص میپردازد و آنگاه به میان خلفای عرب می­آید و دیدگاه­های آنان را که درواقع تکرار همان آیین و آداب و رسوم شاهان ساسانی است بیان می­کند. این شیوه نگارش به وضوح تاثیرپذیری فرهنگ عربی از فرهنگ ایرانی را نشان می­دهد بهویژه در اموری که از سنت­های ایرانی است از جمله جشن مهرگان و نوروز و نیز آیین پرده­داری و تشریفات دربار که در خلافت اسلامی پیشینه­ای نداشته است. می­توان گفت که گستره نفوذ فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی در میان خلفای عرب به حدی بوده است که جزئی جدایی­ناپذیر از زندگی آنها شده و با فرهنگشان عجین شده است و می­توان بسیاری از آداب و رسوم ناشناخته دولت ساسانی را از آیین و رسوم رایج در خلافت عباسی شناخت و این کتاب جای خالی متون پهلوی را که غالبا از میان رفته­اند پر میکند.

کتاب تاج, جاحظ, پادشاهان ساسانی, آداب و رسوم ایرانی, حمکت