علی باقر طاهری نیا - استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران
عزت ملا ابراهیمی - استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران
حسین الیاسی - دانشآموخته دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

نشانهشناسی شاخه گسترده و فراگیر و متشکل از مکاتب واگرا و همگرا است که به تحلیل نشانههای تولید معنا میپردازد. از مهمترین شاخههای نشانهشناسی، نشانهشناسی انتقادی است که بر پایه زبانشناسی نقش گرای هالیدی بناشده و بر بافت محیطی متن تاکید دارد. پژوهش حاضر میکوشد تا سروده «العشا الاخیر» از امل دنقل را بر اساس اصول نشانهشناختی اجتماعی با بررسی الفاظ و تراکیب متنی و ویژگیهای ساختاری متن و تحلیل بافت محیطی و بینامتنی متن بازخوانی کند. قصیده «العشا الاخیر» حاصل سالهای بعد از شکست ۶۷ است که نابسامانی و تلخی های شکست و پیامدهای آن و انحرافات سلطه حاکم بر مصر و یا کشورهای عربی را به تصویر میکشد. شاعر در این چکامه با بازخوانی گذشته تاریخی و اسطوری و با محکوم کردن اوضاع کنونی،  فریاد تغیر سر میدهد و با هدف القای در این قصیده نقاب گذشته را بر سر کشیده و شخصیتهای تاریخی، دینی و اسطوری را به خدمت گرفته تا تصویری شفاف از اوضاع مصر و ایدئولوژی های خویش ترسیم کند. وی با استفاده از تکنیک های زبانی و قدرت تاثیر گذاری آن، نظام گفتمان انتقادی یکپارچه ای را در برابر سلطه استبداد خلق کرده است با پرداختن به برخی آفات اجتماعی چون فقر و واپسگرایی و نبودن فضای آزادی در فضای جامعه، بر نقش مهم روشنفکر در ایجاد تغییرات در ساختار جامعه تاکید میکند، شاعر برای این منظور براستراتژی بینامتنیت و ریشخند و ناسازواری تکیه کرده تا علاوه بر پویایی شعر خویش، به ایدئولوژیهای گفتمان خویش یک نوع عینیت بخشد و همواره در گفتمانش در کنار بازتاب اوضاع نابسامان مصر و جامعه عرب به مشروعیت زدایی از سلطه حاکم میپردازد.

امل دنقل, العشا الاخیر, نشانه شناسی اجتماعی, نشانه شناسی انتقادی, فرکلاف, لیوون