محمدباقر وثوقی - استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران
چن بین بین - دانشآموخته دکتری زبان و ادبیات چینی دانشگاه پکن

مراودات ایران و چین منحصر به روابط سیاسی- اقتصادی نیست. با حمله چنگیزخان به چین در اوایل قرن چهاردهم میلادی و روی کارآمدن سلسله «یوان» (大元Yuan-۱۲۷۱ تا ۱۳۶۸م)، شرایط جدیدی برای اقوام غیربومی چین به وجود آمد تا به نظام اداری- دیوانی این کشور وارد شوند. در واقع حاکمان مغولی با بهکارگیری نیروهای غیربومی، امکان تداوم حیات سیاسی خود را در چین فراهم کردند. یکی از گروههای بزرگ قومی که طی این دوره به چین مهاجرت کردند یا کوچ داده شدند، فارسیزبانان ساکن ماوراالنهر، خراسان و دیگر نقاط ایران بودند. این مهاجران در امور مختلف اداری و تجاری مشغول شدند و زبان فارسی نیز بهتدریج به امور اداری و روابط خارجه چین راه یافت؛ به عبارت دیگر، زبان فارسی در چین از دو طریق نظام اداری سلسله یوان و گروههای فارسیزبان گسترش یافت و به زبان میانجی اقوام مسلمان و زبان دینی یکی از گروههای قومی جدید به نام «هویهوی» (回回hui hui) تبدیل شد که از تبار همان مهاجران فارسیزبان بودند. این کاربرد در نظام اداری چین در دوره سلسله مینـگ (明朝 Ming-۱۳۸۶ تا ۱۶۱۶م/۷۸۷ تا ۱۰۲۵ق) ادامه یافت و برای ترجمه متون فارسی به چینی واحد اداری جدیدی در دیوان پادشاه به وجود آمد و اسناد بسیاری به زبان فارسی نوشته شد. فرمان سهزبانه چینی- فارسی- اویغوری که در این مقاله معرفی شده است، یکی از این اسناد فارسی دیوانی است که خطاب به یکی از بزرگان مسلمان شهر «یانجو» (Yangzhou 扬州) به نام «امیرحاجی» است. این مقاله ضمن معرفی پیشینه کاربرد زبان فارسی در امور اداری چین، فرمان سهزبانه موجود در موزه اقلیتهای قومی پکن را مورد بررسی، بازخوانی و ارزیابی تاریخی قرار میدهد.

چین, ایران, زبان فارسی, سلسله مینگ, هویی هویی, فرمان سهزبانه