نوید صالح وند - دانشجوی دکتری باستانشناسی دوران تاریخی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
آرمان شیشه گر - استادیار گروه باستان شناسی، پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی
بهمن فیروزمندی شیره جین - استاد گروه باستان شناسی دانشگاه تهران
داوود آقا علی گل - پژوهشگر پژوهشکده فیزیک و شتابگرها، پژوهشگاه علوم و فنون هستهای

باستان­سنجی و آنالیز عنصری شیشههای باستانی در تعیین نوع شیشه­، فنآوری و مواد سازنده ­و همچنین زمان ساخت آن، کاربرد دارد. در مقاله فوق، نتایج آنالیز عنصری تعدادی از شیشه­های سده­های ۳ و ۴ ه. ق که در مخزن موزه ملی ایران نگهداری می­شود؛ ارائه شده است. این نمونه­ها با نگاهی به پراکندگی جغرافیایی انتخاب شده تا بتوان میزان تغییرات ایجاد شده در ترکیبات شیشه را بهصورت محلی در این بازه زمانی تحلیل کرد. نمونه­های آنالیز شده ظروف شیشه­ای در اشکال متنوع با رنگهای سبز، آبی و زرد حاصل از کاوش­های باستان­شناسی است. آنالیز عنصری آن­ها به روش میکروپیکسی انجام و عناصر اصلی و کم­مقدار تشکیلدهنده نمونه­ها اندازهگیری شده است. سنجش و تحلیل شیشه­گری این دوره علاوه بر نمونه­های مذکور با نمونه­های ایرانی موزه کرنیگ که توسط رابرت بریل مورد مطالعه قرارگرفته و همچنین با شیشه­­های هم عصر خود همچون فسطاط در مصر و قصر الحیر در سوریه مقایسه شده است. نتایج نشان می­دهد، نوع شیشههای بهدستآمده در تمام مناطق یاد شده، از نوع سیلیکا ـ سودا ـ آهکی است. میزان اکسیدهای منیزیم و پتاسیم تمام این نمونه­ها، به غیر از نمونه شماره ۱۰و ۱۷ بیشتر از ۵/۲ درصد است، لذا منبع تامین اکسید سدیم، خاکستر حاصل از گیاهان بوده است. نمونه شماره ۱۰ که از هفتوان تپه به­دست آمده از نوع ناترونی بوده که بیشتر از مناطق مدیترانه شرقی به دست آمده است. شیشه­گران این دوره از اکسیدهای فلزی مانند اکسید منگنز، آهن، مس و کبالت، به­عنوان عامل رنگزا یا بیرنگکننده استفاده کرده­اند.

شیشه, صدراسلام, آنالیز عنصری, میکروپیکسی, موزه ملی ایران