احمد پور احمد - استاد دانشگاه تهران
رحمان جهانی دولت آباد - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا- برنامه ریزی شهری

موضوع کانونی مقاله حاضر تاثیرات جهانی شدن برساختار شهرهای کشورهای اسلامی و به طور خاص ساختار اجتماعی، اقتصادی و کالبدی این شهرها است. در این مقاله، بعد از ارائه مقدمه ای در باب فرایند جهانی شدن و ویژگی های آن، تاثیرات این فرایند بر هرکدام از ابعاد فوق مورد بررسی قرار گرفته است. از جمله مهم ترین تاثیرات جهانی شدن برساختار اجتماعی شهرهای کشورهای اسلامی که در این مقاله به آن اشاره شده است، جدایی فضای مقدس (لاهوتی) از فضای نامقدس (ناسوتی) در شهرهای اسلامی و در نتیجه از دست رفتن ویژگی انسجام بخشی و وحدت بخشی این شهرها است. تاثیرات جهانی شدن در ساختار اقتصادی کشورهای اسلامی را می توان در اموری همچون اقتصاد وابسته، قرار گرفتن در یک رابطه نابرابر مرکز- پیرامون با کلان شهرهای غربی، اقتصاد تک محصولی، اقتصاد دوگانه و نابرابری شدید طبقاتی خلاصه نمود. تغییرات ناشی از فرایند جهانی شدن در ساختار کالبدی شهرهای اسلامی نیز به طور کلی در دو مقوله جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است؛ تغییراتی که در محیط و عناصر طبیعی این شهرها بوجود آمده و تغییراتی که در محیط مصنوع و ساخته شده آن ایجاد گردیده است. بنابراین، از نگاه نویسنده، تاثیراتی که جهانی شدن در ساختار شهرهای اسلامی برجای گذاشته، عموما تاثیرات ناخوشایندی بوده و در مجموع، این شهرها را، چه به لحاظ اقتصادی و چه به لحاظ اجتماعی و فرهنگی، دچارآسیب هایی جدی ساخته و آنها را به سمت توسعه ای ناپایدار سوق داده است. اما با این حال، توجه به این مسئله نیز حائز اهمیت است که جهانی شدن فرایندی همه گیر و گریزناپذیر است و هرگز نمی توان راه حل معضلات بوجودآمده در ساختار شهرهای کشورهای اسلامی را در انزواطلبی و دوری گزینی از این فرایند جستجو کرد، بلکه باید جهانی شدن شهرها توام با محلی ماندن جوامع را به عنوان راه حلی ممکن و مطلوب در نظر گرفته و تحقق توسعه پایدار شهری را در گرو تلفیق این دو مدنظر قرار داد؛ چالشی که تا دستیابی به راهکارهای اجرایی، همچنان پیش روی سیاست گذاران شهری خواهد بود.

جهانی شدن, ساختاراجتماعی, ساختاراقتصادی, ساختار کالبدی