مصطفی فضائلی - دانشیار گروه حقوق بین الملل، دانشگاه قم، قم، ایران.
محمد ستایش پور - دکتری حقوق بین الملل، دانشگاه قم، قم، ایران.

جانشینی دولت­ها در زمینه مسئولیت بین­ المللی به­ عنوان پیامدی از جانشینی مطرح است که بنیان آن به تعهدات ناشی از ارتکاب اعمال متخلفانه بین­ المللی بازمی­گردد. در رویکرد سنتی، عدم جانشینی بر چنین تعهداتی، اصل دانسته شده که نتیجه مستقیم و عملی آن، فقد مسئولیت دولت جانشین است. جستار حاضر، از رهگذر کنکاش و مطالعه تطبیقی منابع فرعی حقوق بین­ الملل (آموزه­ های حقوقی و آرای قضایی و داوری بین ­المللی) که ابزار شناخت منابع اصلی هستند، پی به تحول مفهومی آن، در گذر ادوار، برده و نشان داده که رویکردی نوین در مقابل گفتمان سنتی شکل گرفته است و آن، اصل بودن جانشینی بر چنین تعهداتی است. نگرش سنتی، متاسی از «واقعیت» و رویکرد نوین، بیشتر، متاثر از «حقیقت» است. پژوهش پیش­رو، در رویارویی با تز و آنتی تز یادشده، سنتزی را مطمح نظر قرار می­دهد که با آن بشود از معایب هریک احتراز کرد؛ رویکردی بینابین که مطلق و محض بودن، محلی از اعراب ن