افسانه نعیمی فر - گروه اقتصادکشاورزی،واحد شهرقدس،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
سمانه عابدی - استادیار دانشکده اقتصاد،دانشگاه علامه طباطبائی،تهران،ایران

درطی دهه­های اخیر،  الگوی نامتوازن تجارت خارجی و اثر­گذاری آن بر انتشار ناعادلانه آلاینده­ها در کشورهای مختلف، موردتوجه سیاستگذاران قرار گرفته است.  به­عبارتی، باید علاوه بر برآورد آثار اقتصادی تجارت، خسارات زیست­محیطی حاصل­شده در حین تجارت نیز محاسبه گردد. ازاین رو در تحقیق حاضر، بابه­کارگیری تکنیک داده-ستانده زیست­محیطی، مجموع خسارات پولی حاصل از انتشار آلاینده­ها و ارزش­افزوده ایجاد­شده در فرآیند تجارت در نوزده بخش اقتصادی در سال ۱۳۹۸، برآورد و تحلیل شده است. نهایتا ارزش­افزوده خالص اصلاح­شده با خسارات­زیست­محیطی در حین تجارت خارجی محاسبه شده است. برآوردها در سه­سطح ( بخش­های اقتصاد، هرواحد پولی از تجارت و در روابط با کشورهای دیگر) انجام شده است. نتایج نشان می­دهد کشور ایران علی­رغم داشتن کسری تجاری، وارد­کننده خالص آلودگی است. خالص خسارات زیست­محیطی برابر ۸/۴ درصد ارزش افزوده خالص ایجاد­شده و ۷/۱ درصد کسری تجاری ایران در سال ۱۳۹۸ است. برآوردها در مرحله دوم، تایید­کننده خسارات بسیار بیشتر صادرات(۲/۶۰ دلار) در قیاس با خسارات اجتناب­شده در واردات (۷/۳۸ دلار) برای هرواحد پولی از تجارت هست. درواقع ساختار تجارت در کشور ایران، آن را تبدیل  به "بندرگاه آلودگی" نموده است.  در سطح روابط تجاری با کشورهای دیگر، بیشترین واردات آلودگی از کشور عراق و افغانستان انجام شده است. درحالیکه بیشترین صادرات آلودگی به­ترتیب به کشورهای آلمان،سوییس و فرانسه بوده است.  درتجارت با کشور چین نیز آثار متقابل(تجارت با درآمد کمتر و خسارات­زیست­محیطی بیشتر) وجود دارد.  با توجه به شرایط سخت اقتصادی و سیاسی حاضر، بهترین استراتژی برای تحقق همزمان اهداف اقتصادی و زیست­محیطی، توسعه جایگزینی واردات در گروه­های مواد دارویی و بهداشتی، کشاورزی، خدمات تفریحی، هنری و گردشگری، محصولات نساجی، چوب، کاغذ و چرم، محصولات کامپیوتری الکترونیکی و نوری می­باشد. زیرا به­ترتیب دارای کمترین نسبت خسارت زیست­محیطی به ارزش­افزوده در میان گروه­های اقتصادی با تراز تجاری منفی می­باشند. همچنین حداقل میزان خسارات زیست­محیطی برای هرواحد پولی تجارت در گروه­های مذکور مشاهده می­شود.

جدول داده-ستانده, تراز تجاری سبز, خسارات زیستمحیطی, صادرات, واردات