مریم کریم پور
عباس اسماعیلی ساری
مجید افیونی

به منظور ارزیابی خطر جذب جیوه توسط گیاه از خاک تیمار شده با لجن فاضلاب، در مرکز ایران در طول پنج سال، آزمایشی با سه سطح لجن فاضلاب (25، 50 و100 مگاگرم در هکتار ha-1 Mg) و تیمار شاهد (بدون لجن) در قالب طرح پلات های خرد شده و در سه تکرار، به صورت کاملاً تصادفی اجرا شد. در سال اول به کل پلات، در سال دوم به 4/5، در سال سوم به3/5، در سال چهارم به 5/2و در سال پنجم به 1/5 هر پلات لجن اضافه گردید. غلظت Hg موجود در لجن مصرفی mg kg-110-4 و حداکثر نرخ بارگیری Hg لجن در خاک kg ha-1 5 اندازه گیری شد. بعد از پنج سال، از دو عمق 20-0 و 40-20 سانتیمتری خاک، ریشه، ساقه و دانه گیاه ذرت واقع در بخش های مختلف پلات ها نمونه برداری شد. به طور کلی استفاده از لجن باعث افزایش معنی دار غلظت جیوه خاک هر دو عمق گردید. 90 تا 100 درصد کل جیوه ای که در اثر اضافه کردن لجن طی 5 سال گذشته به خاک این منطقه اضافه شده بود، همچنان در عمقcm 40 سطح خاک قرار داشت. غلظت Hg موجود در نمونه های خاک در دامنه ای بینkg-1 µg 22 (در نمونه های شاهد) تا µg kg-11200 (در پلات هایی که 5 سال متوالی لجن با حجمha-1 Mg100 دریافت کرده بودند) اندازه گیری شد. به طور میانگین غلظت Hg برای ریشه، ساقه و دانه به ترتیب µg kg-1 91، 9 و 8 اندازه گیری شد. به دلیل وقوع مسأله رقت رشد در اندام های هوایی گیاه (افزودن لجن موجب افزایش عملکرد گیاه می شود، در نتیجه غلظت Hg در آنها رقیق شده و کمتر از مقدار واقعی به نظر می رسد) میزان جذب Hg در ساقه و دانه (غلظت Hg ساقه یا دانه (µg kg-1) × عملکرد ساقه یا دانه (kg ha-1)) نیز برآورد گردید. متوسط جذب Hg ساقه و دانه به ترتیب ha-1 µg0/182563 و ha-1 µg0/103620 به دست آمد. غلظت Hg خاک با نرخ بارگیری Hg لجن در خاک، و غلظت Hg ریشه نیز با نرخ بارگیری Hg در خاک و غلظت جیوه خاک همبستگی مثبت نشان داد. جذب Hg در ساقه و دانه با نرخ بارگیری Hg لجن در خاک و غلظت Hg خاک سطحی همبستگی معنی داری داشت. اما با غلظت Hg ریشه رابطه ای نشان نداد. احتمالاً جیوه ای که ریشه از خاک تیمارشده با لجن جذب می کند بیشتر در ریشه باقی مانده و میزان انتقال آن به اندام های هوایی گیاه ناچیز است. به نظر می رسد Hg موجود در دانه و ساقه جیوه ای است که از خاک تیمارشده با لجن تصعید شده و در نتیجه گیاه آن را جذب کرده است.

جیوه، لجن فاضلاب، خاک و گیاه ذرت