مصطفی دشتی آهنگر - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ولایت ایرانشهر، زاهدان، ایران

این پژوهش به نقد علم معانی سنتی و کارکرد آن از دیدگاهی نو می­پردازد. از گذشته تا کنون، در کتب بلاغی برای جملات پرسشی، اغراضی را برشمرده اند مانند امر، نهی، بیان تحسر، ترغیب و ... این موارد تقریبا معانی ثانوی بیشتر جملات پرسشی موجود در متون کهن را شامل می شود. در دوره معاصر، به دلیل روی کرد خواننده مدار به متن، به پرسش هایی برمی خوریم که علم معانی سنتی درباره آنها سکوت کرده است؛ زیرا در ادبیات قدیم نمونه های آنها به­ندرت دیده می شود. این جملات پرسشی که در اشعار، به ویژه در داستان های دوره معاصر دیده می شود، به دلیل متکثر کردن معنای متن ادبی اهمیت دارد. تکثیر معنا با سهیم کردن خواننده در آفرینش متن صورت می گیرد؛ به این ترتیب که متن از خواننده چیزی می پرسد و با این شگرد، به صورت غیرمستقیم از او می خواهد متن را معنا کند. این نوع پرسش ها در این مقاله، پرسش های بلاغی تشریکی نامیده شده اند. این مقاله بعد از آنکه درباره ضعف علم معانی سنتی در تبیین این شگرد بحث می کند، از مباحث زبان شناسان و منتقدان ادبی در تبیین نظری جایگاه این نوع پرسش یاری می گیرد و در پایان، نمونه هایی از جملات پرسشی در شعر و داستان معاصر را ذکر می­کند.  

علم معانی, اغراض ثانویه جملات, جملات پرسشی, گفتمان, نظریه کارگفت, روی کرد خواننده مدار به متن