همایون فرهنگ فر - گروه علوم دامی دانشگاه بیرجند
محدثه سالاری - گروه علوم دامی دانشگاه بیرجند
محمدرضا اصغری - گروه علوم دامی دانشگاه بیرجند

زمینه مطالعاتی: برای طرح­ریزی یک برنامه اصلاح­نژادی موفق، آگاهی از پارامترهای ژنتیکی صفات اقتصادی اهمیت زیادی دارد. هدف: این تحقیق با هدف برآورد پارامترهای ژنتیکی رکوردهای روز آزمون شیر گاوهای هلشتاین استان تهران انجام شد. روش­کار: رکوردها توسط مرکز اصلاح­نژاد دام کشور طی سال­های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۸ گردآوری شده بود. ویرایش داده­های خام، توسط نرم­افزارهای بانک اطلاعاتی اکسل و فاکس پرو انجام شد که در آن تعداد روزهای شیردهی در دامنه ۳۰۵-۵ روز و سن نخستین زایش به ۳۶-۱۸ ماه محدود گردید. داده­های نهایی شامل ۱۲۲۸۵۰ رکورد روز آزمون شیر مربوط به ۱۲۲۸۵ راس گاو هلشتاین زایش اول (هر گاو با ۱۰ رکورد) در ۱۴۷ گله بود. تجزیه و تحلیل عوامل محیطی توسط یک مدل مختلط خطی انجام شد. مدل مزبور شامل گروه تولید، سال زایش، فصل تولید، نوع اسپرم، اثرات متقابل دوطرفه، و متغیرهای کمکی مربوط به تابع ویلمینک، سن گاو هنگام رکوردگیری، درصد ژن هلشتاین و اثر تصادفی پدر حیوان بود. تجزیه و تحلیل ژنتیکی داده­ها با استفاده از یک مدل تابع کواریانس بر پایه چندجمله­ای­های متعامد لژاندر انجام شد. نتایج: همه­ی اثرات گنجانده شده در مدل مختلط، بر رکوردهای روز آزمون شیر اثر معنی­دار آماری داشتند (۰۰۱/۰P<). کمترین و بیشترین واریانس ژنتیکی افزایشی به­ترتیب مربوط به ابتدا (۶۷۸/۳ توان دوم کیلوگرم) و انتهای (۳۰۵/۸ توان دوم کیلوگرم) دوره­ی شیردهی بود. بیشترین واریانس محیط دائمی و باقی­مانده        به­ترتیب در انتها (۷۱/۱۷ توان دوم کیلوگرم) و ابتدای (۲۵/۱۹ توان دوم کیلوگرم) دوره­ی شیردهی حاصل شد. کمترین وراثت­پذیری شیر روز آزمون در ماه اول شیردهی (۰۹۹/۰) و بزرگترین آن مربوط به ماه شیردهی هفتم (۲۵۱/۰) بود. همبستگی­های ژنتیکی افزایشی و محیط دائمی رکوردهای روز آزمون با افزایش فاصله بین آن­ها کاهش یافت.       نتیجه­گیری نهایی: نتایج این تحقیق نشان می­دهد که رکوردهای روز آزمون شیر گاوهای شیری ایران در ماه­های مختلف شیردهی، تظاهری از یک صفت واحد نیستند؛ و لذا برای ارزیابی ژنتیکی باید از مدل­های روز آزمون با تابعیت تصادفی استفاده نمود.  

وراثت پذیری, مدل تابع کواریانس, شیر روز آزمون, گاو هلشتاین