ژیلا کاردان - دانشجوی دکترای برنامه ریزی درسی، دانشگاه تبریز، آذربایجان شرقی، ایران
جواد حاتمی - دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
اسکندر فتحی آذر - استاد گروه علوم تربیتی، دانشگاه تبریز، آذربایجان شرقی، ایران

در پژوهش حاضر تاثیر نقشه مفهومی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر دوره متوسطه در درس فیزیک بررسی شده است. این پژوهش مشتمل بر دو بخش شبه آزمایشی و مطالعه موردی است. در بخش شبه­آزمایشی، میزان اثربخشی ارائه و ساخت نقشه مفهومی بر پیشرفت تحصیلی فراگیران درس فیزیک مقطع متوسطه تعیین شده و در بخش دوم، با توجه به تاثیر معنی­دار نقشه مفهومی در بررسی علت­ها، مطالعه موردی با هدف بررسی تجارب استادان و دبیران در زمینه اثربخشی این روش تدریس در فرایند یاددهی-یادگیری انجام شده است. در بخش طرح شبه­آزمایشی که از پیش آزمون و پس آزمون استفاده شده، شش کلاس درسی پایه دوم متوسطه در سه گروه کنترل، ارائه و ساخت (ترکیبی) و ارائه به روش نمونه­گیری هدفمند انتخاب شده­اند. تفاوت این سه گروه در روش آموزشی آنها بوده است. در گروه­های کنترل، آموزش به شیوه مرسوم، در گروه­های ارائه و ساخت (ترکیبی)، در قالب نقشه مفهومی که دانش آموزان نیز خود نقشه­های مفهومی مطالب تدریس شده را تهیه کردند و در گروه­های ارائه، آموزش تنها در قالب نقشه مفهومی انجام شد. تاثیر این کاربندی بر پیشرفت تحصیلی فراگیران از طریق آزمون پیشرفت تحصیلی اندازه گیری شد. یافته­های حاصل از تحلیل کوواریانس نشان داد نمره­های دانش آموزان گروه­های آزمایشی ترکیبی و معلم ساخته در پس آزمون بالاتر از گروه کنترل است (۰۰۱/۰p≤). بنابراین، آموزش به کمک نقشه مفهومی به افزایش نمره های پیشرفت تحصیلی دانش آموزان منجر شده است. نتیجه دیگر این پژوهش، این بود که هیچ کدام از گروه­های دختران و پسران برتری مشخصی نسبت به هم نداشتند. همچنین، برای دستیابی به هدف دوم پژوهش، به توصیف تجربیات نه نفر از دبیران و استادان در خصوص اثربخشی ارائه نقشه مفهومی در فرایند یاددهی-یادگیری پرداخته شد. نمونه­گیری از دبیران و استادان به روش نمونه­گیری هدفمند و اطلاعات به صورت مصاحبه نیمه ساختاریافته گرد آوری شده است. یافته­های حاصل از تجربیات استادان و دبیران در خصوص اثربخشی کاربرد نقشه مفهومی نیز در سه مضمون اصلی با عنوان «کل نگری»، «یادگیری خودنظم دهنده» و «رشد تفکر» و چندین مضمون فرعی خلاصه شد.

پیشرفت تحصیلی, نقشه مفهومی, یادگیری معنادار, تجارب دبیران و استادان, سازنده گرایی, دانش آموزان دوره متوسطه